Kalium nitrat

Şablon:Məlumat qutusu Kalium nitrat (KNO₃) - qeyri -üzvi bir birləşmədir, nitrat turşusunun kalium duzuna deyilir.

Təbiətdə tapılması

Təbiətdə nitrokalit mineralı kimi tanınır. Təbii kalium nitrat azot tərkibli maddələrin parçalanması nəticəsində tapılır. Bitkilərdə və heyvanlarda çox az miqdarda olur.

Fiziki xassələri

Suda yaxşı həll olunur, orta dərəcədə qliserində, maye ammonyakda, hidrazində, təmiz etanolda və efirdə həll olunmur.

Həlledici / Temperatur, °С	0	10	20	25	30	40	60	80	100
Su	13,9	21,2	31,6	37,9	46,0	61,3	106,2	166,6	245,0
Maye ammonyak	10,52			10,4
Hidrazin			14

Alınması

Gübrənin çürüməsi nəticəsində azot əmələ gəlir və saman qatlarında toplanaraq nitrifikasiyaya məruz qalır və əvvəlcə azotlu, sonra isə nitrat turşusuna çevrilir. Nitrat turşusu əhəngdaşı ilə qarşılıqlı təsir göstərərək, su ilə yuyulmuş Ca(NO3)2 alınırdı. Odun külünün əlavə edilməsi CaCO3 çökdürdü və kalium nitrat məhlulu əmələ gətirdi. Çox zaman əhəng daşı əvəzinə yığına dərhal kül əlavə edilir və kalium nitrat alınır.

$𝖢𝖺\mathsf{(}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖪}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖢𝖺𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\downarrow }$

1854-cü ildə alman kimyaçısı K. Nöllner daha əlverişli və daha ucuz kalium xlorid və natrium nitratın reaksiyasına əsaslananaraq kalium nitrat istehsal etdi:

$𝖪𝖢𝗅\mathsf{+}𝖭𝖺𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖭𝖺𝖢𝗅$

Kalium nitratın alınmasının bir neçə başqa yoluda var. Bu, ammonium nitratın kalium xlorid ilə reaksiyası nəticəsində baş verir, kalium nitrat və ammonium xlorid alınır, sonuncu asanlıqla ayrılır:

$𝖢𝖺\mathsf{(}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖪}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖢𝖺𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\downarrow }.$

Kalium hidroksidin və ya kalium karbonatın reaksiyası nəticəsində:

$\mathrm{𝟤}𝖪𝖮𝖧\mathsf{+}{𝖭}_{\mathrm{𝟤}}{𝖮}_{\mathrm{𝟧}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮,$

$𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟦}}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖪𝖮𝖧\mathsf{⟶}𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮,$

${𝖪}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{+}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }.$

Kimyəvi xassələri

400-520 °C temperaturda parçalanır və nəticədə kalium nitrit KNO2 və oksigen O2 alınır (oksigenin ayrılması kalium nitratın yanğın təhlükəsini artırır):

$\mathrm{𝟤}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

Güclü osidləşdiricidir. Kalium nitratın qarışıqları üzvi maddələrlə birləşəndə partlayış baş verə bilər. Ayrılma zamanı hidrogenlə reduksiya olunur ( duru xlorid turşusudur):

$𝖹𝗇\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖹𝗇𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{H}_{\mathrm{𝟤}}^{\mathrm{𝟢}},$

Kalium nitratın əriməsi ilə kalium metalını elektroliz yolu ilə əldə etmək olar, lakin kalium nitratın yüksək oksidləşdirici qabiliyyətinə görə kalium hidroksidinə üstünlük verilir.

$𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{H}_{\mathrm{𝟤}}^{\mathrm{𝟢}}\mathsf{⟶}𝖪𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮.$

Tətbiqi

Kalium nitratın əsas tətbiqi, qiymətli bir gübrə olaraq qalmasıdır. Elektrovakuum sənayesində və optik şüşəqayırmada texniki şüşələrin rəngini dəyişmək və aydınlaşdırmaq və şüşə məmulatlarına möhkəmlik vermək üçün istifadə olunur. Metallurgiyada, xüsusən nikel filizlərinin emalında güclü oksidləşdirici vasitə kimi istifadə olunur. Qida sənayesində kalium nitrat E 252 konservantı kimi istifadə olunur.

Mənbə

1. Химия и технология редких и рассеянных элементов / Под ред. Большакова К. А.. — М.: Высшая школа, 1976. — Т. 1. — 91 с.
2. Лидин Р. А., Молочко В. А., Андреева Л. Л. Реакции неорганических веществ: справочник. — 2-е изд— С. 251.