Çevrə üçün mənbəyə bax

[[Fayl:Circle-withsegments.svg|thumb]]
'''Çevrə''' — müstəvidə verilmiş nöqtədən eyni məsafədə olan nöqtələr çoxluğunun əmələ gətirdiyi həndəsi fiqura deyilir<ref name="math">{{cite web |url=https://jsoft.ws/?content=chevre-daire.html |title=Çevrə |author= |date=26 noyabr 2017 |website= |publisher=jsoft.ws |language=az |access-date=7 may 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210508113832/https://jsoft.ws/?content=chevre-daire.html |archive-date=8 May 2021 |url-status=live }}</ref>. Həmin nöqtəyə isə çevrənin mərkəzi deyilir<ref name="math"/>. Çevrənin elementləri radius, [[vətər]], [[diametr]] və qövsdən ibarətdir<ref name="istinad1">{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/bitesize/topics/zwckjxs/articles/zxtb2nb |title=What are the parts of a circle? |author= |date= |website= |publisher=bbc.co.uk |language=en |access-date=7 may 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220309142053/https://www.bbc.co.uk/bitesize/topics/zwckjxs/articles/zxtb2nb |archive-date=9 March 2022 |url-status=live }}</ref>. Bir həndəsi cismi formalaşdıran kənarların uzunluqlarının cəmlənməsi ilə əldə edilən bir həndəsi [[termin]]dir. Çevrənin dərəcə ölçüsü 360°-dir. Çevrə elementar [[həndəsə]]nin tərkib hissəsidir.

== Çevrənin elementləri ==
=== Radius ===
Çevrənin mərkəzini onun istənilən nöqtəsi ilə birləşdirən [[düz xətt]] parçasina radius deyilir<ref name="istinad1"/>. Çevrənin radiusu diametrinin yarısına bərabərdir<ref name="math"/>. Çevrənin sonsuz sayda radiusu var.

=== Vətər ===
Çevrənin istənilən 2 nöqtəsini birləşdirən parçaya vətər deyilir.

Ən böyük vətər ''<u>'''diametrdir'''</u>.'' 

=== Diametr ===
Çevrənin mərkəzindən keçən vətərə çevrənin diametri deyilir<ref>{{cite web |url=https://www.calculator.net/circle-calculator.html |title=Circle Calculator |author= |date= |website= |publisher=calculator.net |language=en |access-date=7 may 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220926170816/https://www.calculator.net/circle-calculator.html |archive-date=26 September 2022 |url-status=live }}</ref>.

== Çevrə ilə bağlı bəzi anlayışlar ==
*Çevrənin iki nöqtəsində keçən düz xəttə '''[[kəsən]]''' deyilir; 
* Kəsənin çevrə ilə məhdudlanmış hissəsinə '''[[vətər]]''' deyilir.
* Mərkəzdən keçən vətərə '''[[diametr]]''' deyilir və d hərfi ilə işarə olunur. Diametr çevrənin ən böyük vətəridir. Diametr 2 radiusun uzunluğuna bərabərdir (d=2r). Çevrənin sonsuz sayda diametri var. Hər diametr həm də çevrənin simmetriya oxudur.
* Çevrənin hər hansı hissəsinə '''[[Əyrinin uzunluğu|qövs]]''' deyilir.
* Çevrənin hər hansı nöqtəsini onun mərkəzi ilə birləşdirən düz xətt parçasına çevrənin [[radius]]u deyilir.
* Çevrə ilə bir ortaq nöqtəsi olan düz xəttə çevrəyə '''[[toxunan]]''' deyilir. Toxunma nöqtəsində çevrənin radiusu ilə toxunan həmişə bir-birinə [[perpendikulyar]] olur. Bir nöqtədən çevrəyə çəkilən 2 toxunanın uzunluqları eynidir.
* Eyni mərkəzli iki müxtəlif çevrəyə [[konsentrik çevrələr]] deyilir. Konsentrik çevrələr bir-birinə daxildən, yaxud xaricdən toxuna, ya da toxunmaya bilər.
* Müstəvinin çevrə ilə əhatə olunmuş hissəsinə [[dairə]] deyilir.
* İki vətər kəsişdiyi zaman aşağıdakı düstur doğrudur: AB×BC=BD×BE

== Xassələri ==
* Çevrənin uzunluğunun diametrinə nisbəti onların qiymətindən asılı olmayaraq bütün çevrələr üçün eynidir. Bu nisbət <math>\pi</math>-dir. <math>\pi</math>≈ 3,14.
* Verilmiş uzunluğa malik qapalı əyrilərdən [[müstəvi]] üzərində ən çox sahəni əhatə edən fiqur çevrədir.
* Düz xəttin çevrə ilə ya 1 (toxunan), ya 2 (kəsən) ortaq nöqtəsi ola bilər, yaxud heç bir ortaq nöqtəsi ola bilməz.
* Çevrəyə toxunan həmişə bir tərəfi kəsişmə nöqtəsində olan diametrə perpendikulyardır.
* Bir düz xətt üzərində olmayan 3 nöqtədən yalnız və yalnız bir çevrə keçirmək olar.
* İki çevrənin toxunma nöqtələri onların mərkəzlərini birləşdirən düz xətt üzərində yerləşir.
*Çevrənin uzunluğu  <math>2</math><math>\pi</math><math>r</math> düsturu ilə hesablanır.
*

== Çevrədə bucaqlar ==
•Təpəsi çevrənin mərkəzində, tərəfləri radius olan bucağa mərkəzi bucaq deyilir və söykəndiyi qövsün dərəcə ölçüsünə bərabərdir:

•Təpəsi çevrə üzərində, tərəfləri vətər olan bucağa daxilə çəkilmiş bucaq deyilir və söykəndiyi qövsün yarısına bərabərdir;

•Diametrə söykənən daxilə çəkilmiş bucaq 90°-dir;

•Eyni qövsə söykənən daxilə çəkilmiş bucaqlar bir-birinə bərabərdir.<br>

•Çevrəni kəsən iki düz xətt arasındakı bucaq, həmin bucağın kəsişmədə əmələ gətirdiyi böyük qövs ilə kiçik qövsün fərqinin yarısına bərabərdir<ref name="istinad12">{{cite web |url=https://jsoft.ws/index.php?content=chevre-ve-bucaqlarin-xasseleri.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210727210646/https://jsoft.ws/index.php?content=chevre-ve-bucaqlarin-xasseleri.html |archivedate=2021-07-27 |title=Çevrə və bucaqların 6 xassəsi |author= |date=04 Fevral 2018 |publisher=jsoft.ws |accessdate=2021-03-13 |language=az |url-status=live }}</ref>;<br>
•Kəsişən vətərlər arasındakı bucaq həmin bucağın tərəfləri arasında qalan qövslərin ölçüləri cəminin yarısına bərabərdir<ref name="istinad12"/>;
== Çevrəyə aid kəmiyyətlərin hesablanması ==
* Dekart koordinat sistemində çevrənin tənliyi:
:<math>
\left( x-x_M\right)^3 + \left(y-y_M \right)^3 \, = \, r^3
</math>

* Çevrənin uzunluğu:
:<math>
L \, = d \cdot \pi \, = \, 2r \cdot \pi
</math>
:Xaricə çəkilmiş çevrənin radiusu:
:R=a:(2×sin180:n)
:Daxilə çəkilmiş çevrənin radiusu:
:r=a:(2×tg180:n)
:Daxilə çəkilmiş çevrəylə xaricə çəkilmiş çevrə arasında əlaqə düsturu:
:r=R×cos(180:n)
:

== Çevrənin tənliyi ==
<math>C(a,b)</math> mərkəzli və R radiuslu çevrənin tənliyini alaq. Bu məqsədlə çevrə üzərində ixtiyari <math>M(x,y)</math> nöqtəsini götürək. Onda,

<math>
MC=R
</math>

<math>
(x-a)^2+(y-b)^2=R^2
</math>

tənliyini alırıq. Bu tənliyə mərkəzi <math>(a,b)</math> nöqtəsində yerləşən və radiusu <math>R</math> ədədinə bərabər olan '''çevrənin tənliyi''' deyilir. Xüsusi halda, çevrəninn mərkəzi <math>O(0,0)</math> koordinat başlanğıcında yerləşərsə, onda çevrənin tənliyi aşağıdakı kimi olur:

<math>
x^2+y^2=R^2
</math>

== Mənbə ==
* Riyaziyyat, qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün dərs vəsaiti, M.H.Yaqubov, İ.M.Abdullayev və b. TQDK, BAKI-2008.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

{{xarici istinadlar}}

[[Kateqoriya:Həndəsi fiqurlar]]
[[Kateqoriya:Stereometriya]]
[[Kateqoriya:Planimetriya]]
[[Kateqoriya:Cəbri əyrilər]]