Borazol

Şablon:Məlumat qutusu Borazol(heksahidro-1,3,5,2,4,6-triazotribor(borazin, triborin triimid)) - Kimyəvi formulu B₃ H₆N₃, digər adları borazol, borazin, triborin triimidi, rəngsiz maye haldadır.

İzahı

Molekul bor və azot atomlarının bir-birini əvəz etdiyi, hər biri bir hidrogen atomuna bağlı olan altı üzvlü hamar halqadır. Borazol azot atomunun bor ilə əvəz olunduğu piridinin analoqu olan borabenzol ilə qarışdırılmamalıdır.

Borazol molekulu benzol molekuluna izoelektrondur və oxşar quruluşa malikdir. Borazolda nüvələrarası məsafənin azalması (d(B-N) = 0,144 nm tək rabitə ilə müqayisədə d(B-N) = 0,154 nm) π-elektronların delokalizasiyası ilə əlaqədardır. Elektron sıxlığının paylanması effektiv yüklərə uyğundur. Borazolunreaksiya qabiliyyəti benzoldan daha yüksəkdir, çünki rabitələrin polyarlaşması (üç azot atomu öz tək elektron cütlərini bor atomlarının sərbəst orbitallarına verir). Beləliklə, o, havada oksidləşir, suda həll olunur, onunla tədricən reaksiyaya girərək B(OH)₃, NH₃ və H₂ əmələ gətirir və benzoldan daha az istiliyə davamlıdır. Borazol yanar maddədir, hava ilə partlayıcı qarışıqlar əmələ gətirir.

Kimyəvi xassələri

Borazol fiziki xassələrinə görə benzola bənzəyir (məcmu vəziyyət, qaynama diapazonu, sıxlıq və s.); eyni zamanda, borazol və benzolun kimyəvi xassələri kəskin şəkildə fərqlənir. B atomlarına bağlı olan H atomları tsikli pozmadan dəyişdirilə bilər. Beləliklə, BCl₃ və ya BBr₃-ün borazola təsiri altında qızdırıldıqda bərk sabit birləşmələr - trihalogenborazollar B3N3H3Hal3 əmələ gəlir. N-dəki H atomları əvəzetmə reaksiyalarına daxil ola bilmirlər:

Alınması

Borazol litium tetrahidroborat və ammonium xlorid qızdırmaqla əldə edilə bilər:

$\mathrm{𝟥}𝖫𝗂𝖡{𝖧}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟦}}𝖢𝗅\mathsf{\to }{𝖡}_{\mathrm{𝟥}}{𝖧}_{\mathrm{𝟨}}{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖫𝗂𝖢𝗅\mathsf{+}\mathrm{𝟫}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}$

Diboranın ammonyak ilə reaksiyasına görə, qızdırıldıqda sintez həyata keçirilir:

3 B₂H₆ + 6 NH₃ → 2 B₃H₆N₃ + 12 H₂

Bor trixloridin ammonium xlorid ilə reaksiyası. Reaksiya iki mərhələdə gedir:

$\mathrm{𝟥}𝖡𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖭{𝖧}_{\mathrm{𝟦}}𝖢𝗅\mathsf{\to }𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟥}}{𝖡}_{\mathrm{𝟥}}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟫}𝖧𝖢𝗅$

$𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟥}}{𝖡}_{\mathrm{𝟥}}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖭𝖺𝖡{𝖧}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\to }{𝖡}_{\mathrm{𝟥}}{𝖧}_{\mathrm{𝟨}}{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}/\mathrm{𝟤}{𝖡}_{\mathrm{𝟤}}{𝖧}_{\mathrm{𝟨}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖭𝖺𝖢𝗅$

Borazinin trimerizasiyası (azot və bor arasında üçlü rabitə ilə):

$\mathrm{𝟥}𝖧𝖡𝖭𝖧\mathsf{\to }{𝖡}_{\mathrm{𝟥}}{𝖧}_{\mathrm{𝟨}}{𝖭}_{\mathrm{𝟥}}$

Molekulda alkilen, siloksan, karboran və digər fraqmentləri olan borazolun alkil və ya aril törəmələrinə əsaslanan məlum polimerlər mövcuddur. [(CH₃)₃N₃B₃(CH₂)6—]14, 400-600 °C-də davamlıdır.

Mənbə

1. Karapetyants M. X. Drakin S. I. Ümumi və qeyri-üzvi kimya. M.: Kimya 1994
2. Kimya Ensiklopediyası / Red.: Knunyants I.L. və başqaları.- M .: Sovet Ensiklopediyası, 1988. - T. 1 (Abl-Dar). — 623 s.
3. Джерард В., Химия органических соединений бора, пер. с англ., М., 1966; Ниденцу К.,
4. Даусон Дж., Химия боразотных соединений, пер. с англ., М., 1968;
5. Коршак В. В., Замятина В. А., Бекасова Н. И., Борорганические полимеры, М., 1975;
6. Greenwood N. N., в кн.: Comprehensive inorganic chemistry, v. 8, Oxf.-[a.o.], 1975, p. 665-991. Н.Т. Кузнецов.