Natrium hidrofosfat

Şablon:Məlumat qutusu            

Natrium hidrofosfat – qeyri-üzvi birləşmədir, ortofosfat turşusunun və qələvi metalı natriumun turş duzudur.

Fiziki xassələri

Natrium hidrofosfat rəngsiz kristallar əmələ gətirir. Suda yaxşı, etanolda zəif həll olunur. Sulu məhlullar anionda hidroliz nəticəsində bir qədər qələvi reaksiya verir. Bir neçə kristalhidrat əmələ gətirir Na₂HPO₄•nH₂O, burada n=2,7,12, kristallaşma suyunda müvafiq olaraq 95,48,1 və 35,1°C-də əriyir.

Alınması

• Durulaşdırılmış ortofosfat turşusunu durulaşdırılmış natrium hidroksid məhlulu ilə neytrallaşdırma nəticəsildə:

${𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖮𝖧\stackrel{}{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Natrium dihidrofosfatın natrium hidroksidin məhlulu ilə reaksiyası nəticəsində:

$𝖭𝖺{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖭𝖺𝖮𝖧\stackrel{}{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Kimyəvi xassələri

• Kristalhidrat qızdırıldıqda su itirir:

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\cdot }\mathrm{𝟣}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\stackrel{95-100^{o}C}{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟣}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Qızdırıldıqda natrium pirofosfat alınır:

$\mathrm{𝟤}𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\stackrel{120-300^{o}C}{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟦}}{𝖯}_{\mathrm{𝟤}}{𝖮}_{\mathrm{𝟩}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Ortofosfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olaraq natrium dihidrofosfat alınır:

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\stackrel{}{\to }\mathrm{𝟤}𝖭𝖺{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

• Qələvilərlə reaksiyaya daxil olur:

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖭𝖺𝖮𝖧\stackrel{}{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Natrium hidrofosfat dəyişmə reaksiyasına daxil olur:

$\mathrm{𝟦}𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖢𝖺𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\stackrel{}{\to }𝖢{𝖺}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{(}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟨}𝖭𝖺𝖢𝗅\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖢𝖺𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\stackrel{}{\to }𝖢𝖺𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖢𝗅$

$\mathrm{𝟤}𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖧𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖠𝗀𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\stackrel{}{\to }𝖠{𝗀}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖭𝖺𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖭𝖺{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

Tətbiqi

Natrium hidrofosfat qida sənayesində E339 əlavə kimi, pendirin hazırlanmasında emulqator kimi, südün jele halına gəlməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olur. Makarona əlavə edilməsi, yeməyin hazırlanmasını sürətləndirir. Farmakologiyada tətbiq olunur.

Toksikliyi

Natrium hidrofosfat zəhərli xüsusiyyətlərə malik deyil. Bu birləşmənin qeydə alınmış preparatları insanlar üçün 4-cü təhlükə sinfinə aiddir.

Mənbə

• Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 3-е изд., — Л.: Химия, 1971. — Т. 2. — 1168 с.
• Лидин Р.А. и др. Химические свойства неорганических веществ: Учеб. пособие для вузов. — 3-е изд.
• Qeyri-üzvi kimya praktikumu. Bakı 2019.