1,4-Butandiol

1,4 — Butandiol (butilenqlikol) C₄H₁₀O₂ — üzvü birləşmə, İki atomlu spirt, rəngsiz qatı mayedir.

Alınması

1,4-Butandiol, katalizatorun iştirakı ilə 110–130 ⁰ C temperaturda və 200–300 atmosfer təzyiqində sulu məhlulda 1,4-butindiolun hidrogenləşdirilməsi yolu ilə əldə edilir. 1,4-Butandiol, həmçinin, katalizator kimi ağır metal asetilenidlərdən istifadə edərək formaldehidin asetilenlə yüksək təzyiqdə aparılan reaksiya zamanı alınır.

$\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝖧𝖮\mathsf{+}𝖧𝖢\mathsf{\equiv }𝖢𝖧\mathsf{\to }𝖧𝖮{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖢𝖢\mathsf{\equiv }𝖢𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮𝖧$

1,4-Butandiol malein anhedridindən alınma üsuluda var. Malein anhedridi metil efirinə çevrilir və sonra hidrogenləşir.

Kimyəvi xassələri

Kimyəvi xassələrinə görə 1.4 – Butandiol tipik qlikoldur.

1. Karbon turşularla (katalizatorun iştirakı ilə) qarşılıqlı təsir göstərir və karbon turşularının anhidritləri və turşu xloranhidridləri ilə mürəkkəb efirlər əmələ gətirir.
2. 1,4-butanediolun sulu məhlulları ortofosfor turşusu iştirakı ilə qızdırıldıqda, tetrahidrofuran əmələ gəlir.

Toksikliyi

1.4 – Butandiol etanola bənzəyir, insanlara narkotik təsir göstərir. Doza həddi artıq olarsa başgicəllənmə, qusma, zəiflik, yuxululuq, ağır zəhərlənmə və hətta ölümə səbəb ola bilər. Dəri ilə təmasda, qıcıqlanma və allergik reaksiyalara səbəb ola bilər, buna görə də onunla işləyərkən qoruyucu geyim və əlcəklərdən istifadə etməlisiniz.

Tətbiqi

1.4 – Butandiolun tətbiqi çox genişdir. Hər il bir million ton 1.4 butandiol istifadəyə verilir. Tibdə dərman preparatların və ekstratların alınmasında istifadə olunur. Toxuculuq, parfümeriya və qida sənayesində geniş istifadə edilir. Kimya sənayesində polimerlərin, sintetik liflərin istehsalı üçün xammal olaraq və həlledici kimi istifadə olunur.

Mənbə

1. Юкельсон И. И. Технология основного органического синтеза. — М.: Химия, 1968. — 848 с
2. Химическая энциклопедия. Том 4. Москва, Большая российская энциклопе- дия, 1995