Vu eksperimenti üçün mənbəyə bax

[[Fayl:Chien-shiung Wu (1912-1997) C.jpg|thumb|Sonralar onun adını daşıyacaq Vu təcrübəsini tərtib edən və 1956-cı ildə paritetin qorunub-qorunmamasını sınaqdan keçirən komandaya rəhbərlik edən Tsien-Şianq Vu.]]
'''Vu eksperimenti''' – 1956-cı ildə çinli amerikalı fizik [[Tsien-Şianq Vu]] tərəfindən [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] Milli Standartlar Bürosunun Aşağı Temperatur Qrupu ilə birgə həyata keçirilən [[Hissəciklər fizikası|zərrəciklər]] və [[nüvə fizikası]] təcrübəsi idi.<ref name="Wu1957">{{cite journal
 | last1      = Wu
 | first1     = C. S.
 | last2      = Ambler
 | first2     = E.
 | last3      = Hayward
 | first3     = R. W.
 | last4      = Hoppes
 | first4     = D. D.
 | last5      = Hudson
 | first5     = R. P.
 | year       = 1957
 | title      = Experimental Test of Parity Conservation in Beta Decay
 | url      = https://archive.org/details/sim_physical-review_1957-02-15_105_4/page/n285
 | journal    = [[Physical Review]]
 | volume     = 105
 | issue      = 4
 | pages      = 1413–1415
 | bibcode    = 1957PhRv..105.1413W
 | doi        = 10.1103/PhysRev.105.1413
 | doi-access = free
}}</ref> Təcrübənin məqsədi elektromaqnit və güclü qarşılıqlı təsirlərdə müəyyən edilmiş paritetin (və ya cütlük) saxlanmasının zəif qarşılıqlı təsirlərə də tətbiq edilib-edilmədiyini müəyyən etmək idi. Əgər P-saxlanması doğru olsaydı, dünyanın güzgü versiyası özünü indiki dünyanın güzgüdəki əksi kimi aparardı. Əgər P-saxlanması pozulsaydı, onda dünyanın güzgü versiyası ilə indiki dünyanın güzgü görüntüsünü ayırd etmək mümkün olardı.

Təcrübə paritetin qorunmasının zəif qarşılıqlı təsirdə pozulduğunu, belə ki, insan bədəninə istinad etmədən sol və sağı operativ şəkildə müəyyən etməyə imkan verdiyini müəyyən etdi. Bu nəticəni pariteti qorunan kəmiyyət kimi qəbul edən fizika ictimaiyyəti gözləmirdi. Paritetin pozulması ideyasını irəli sürən və təcrübəni təklif edən nəzəri fiziklər Tsunq-Dao Li və Tsen-Ninq Yanq bu nəticəyə görə 1957-ci ildə [[Fizika üzrə "Nobel" mükafatı|Fizika üzrə Nobel mükafatı]]nı aldılar. [[Tsien-Şianq Vu]]nun kəşfdəki rolu Nobel mükafatının qəbul nitqində qeyd edilsə də,<ref name="nobelPrize1957">{{cite web
 |last         = Klein
 |first        = O. B.
 |year         = 1957
 |title        = The Nobel Prize in physics in 1957: Award ceremony speech
 |url          = https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1957/ceremony-speech/
 |publisher    = The Nobel Foundation
 |access-date  = 2 October 2018
 |archive-date = 6 July 2019
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20190706160638/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1957/ceremony-speech/
 |url-status   = live
}}</ref> o bu mükafata layiq görülmədi, lakin 1978-ci ilə Volf mükafatını qazandı.

== Tarixi ==
1927-ci ildə [[Yucin Viqner]] paritetin qorunması prinsipini irəli sürdü,<ref>{{cite journal
 |last         = Wigner
 |first        = E.P.
 |year         = 1927
 |title        = Über die Erhaltungssätze in der Quantenmechanik
 |url          = http://www.digizeitschriften.de/dms/img/?PPN=PPN252457811_1927&DMDID=dmdlog30
 |journal      = Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Mathematisch Physikalische Klasse
 |volume       = 1927
 |pages        = 375–381
 |postscript   = ;
 |access-date  = 2023-08-29
 |archive-date = 2020-01-15
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20200115222719/http://www.digizeitschriften.de/dms/img/?PPN=PPN252457811_1927&DMDID=dmdlog30
 |url-status   = live
}}
<br>{{*}}Reprinted in {{cite book
 | editor1-last  = Wightman
 | editor1-first = A.S.
 | year          = 1993
 | title         = The Collected Works of Eugene Paul Wigner
 | volume        = A
 | pages         = 84–90
 | publisher     = [[Springer (publisher)|Springer]]
 | doi           = 10.1007/978-3-662-02781-3_7
 | isbn          = 978-3-642-08154-5
}}</ref> bu ideyaya görə, mövcud dünya və onun güzgü görüntüsü olan dünya eyni şəkildə davranmalıdır yeganə fərq ondandır ki, sol və sağ yer dəyişir (məsələn, saat əqrəbi istiqamətində fırlanan bir saatın güzgüdəki versiyası qurulsaydı, o saat əqrəbinin əksinə fırlanırdı).

Bu prinsip fiziklər tərəfindən geniş şəkildə qəbul edildi və ''P-saxlanması'' [[Elektrodinamika|elektromaqnit]] və [[güclü qarşılıqlı təsir]]lərdə eksperimental olaraq təsdiqləndi. Bununla belə, 1950-ci illərin ortalarında kaonlarla əlaqəli müəyyən parçalanmalar ''P-saxlanmasının'' doğru olduğunun fərz edildiyi mövcud nəzəriyyələrlə izah edilə bilmirdi. İki növ kaonun mövcudluğu bilinirdi, bunlardan biri iki piona, digəri isə üç piona çevrilirdi. Bu, {{math|τ–θ}} problemi olaraq bilinir.<ref name=Hudson>{{cite book
 |last          = Hudson
 |first         = R.P.
 |year          = 2001
 |chapter       = Reversal of the Parity Conservation Law in Nuclear Physics
 |editor1-last  = Lide
 |editor1-first = D. R.
 |title         = A Century of Excellence in Measurements, Standards, and Technology
 |chapter-url   = http://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/sp958-lide/111-115.pdf
 |series        = NIST Special Publication 958
 |publisher     = [[National Institute of Standards and Technology]]
 |isbn          = 978-0-8493-1247-2
 |access-date   = 2023-08-29
 |archive-date  = 2020-10-23
 |archive-url   = https://web.archive.org/web/20201023023844/https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/sp958-lide/111-115.pdf
 |url-status    = live
}}</ref>

Nəzəri fiziklər Tsunq-Dao Li və Tsen-Ninq Yanq bütün fundamental qarşılıqlı təsirlərdə paritetin qorunması məsələsi ilə bağlı ədəbiyyat araşdırması apardılar. Belə ki, onlar [[Zəif qarşılıqlı təsir]]də eksperimental məlumatların ''P-saxlanmasını'' nə təsdiq, nə də təkzib etdiyi qənaətinə gəldilər.<ref name="LeeYang1956">{{cite journal
 | last1      = Lee
 | first1     = T.D.
 | last2      = Yang
 | first2     = C.N.
 | year       = 1956
 | title      = Question of Parity Conservation in Weak Interactions
 | url      = https://archive.org/details/sim_physical-review_1956-10-01_104_1/page/n254
 | journal    = [[Physical Review]]
 | volume     = 104
 | issue      = 1
 | pages      = 254–258
 | bibcode    = 1956PhRv..104..254L
 | doi        = 10.1103/PhysRev.104.254
 | doi-access = free
}}</ref> Qısa müddət sonra onlar [[beta parçalanması]] [[spektroskopiya]]sı üzrə mütəxəssis olan Tsien-Şianq Vuya müxtəlif təcrübə fikirləri ilə müraciət etdilər. Onlar kobalt-60 nüvəsində beta parçalanmasının istiqamətləndirici xüsusiyyətlərini sınaqdan keçirmək ideyası üzərində dayandılar. Vunun ağlına əsaslı bir təcrübə gəldi və 1956-cı il may ayının sonunda əri ilə birlikdə [[Cenevrə]] və [[Uzaq Şərq]]ə planlaşdırılan səfərini ləğv edərək ciddi işə başladı. Yaxın dostu [[Volfqanq Pauli]] kimi əksər fiziklər bunun qeyri-mümkün olduğunu düşünürdülər.<ref>{{cite book
 | last      = Chiang
 | first     = Tsai-Chien
 | year      = 2014
 | title     = Madame Chien-Shiung Wu: The First Lady of Physics Research
 | publisher = World Scientific
 | pages     = 136–137
 | isbn      = 978-981-4374-84-2
}}</ref><ref>{{cite book
 | last         = Wu
 | first        = C. S.
 | year         = 1973
 | editor-last  = Maglich
 | editor-first = B.
 | title        = Adventures in Experimental Physics: Gamma Volume
 | location     = Princeton
 | publisher    = [[World Science Communications]]
 | pages        = 101–123
 | asin         = B000ITLM9Q
}}</ref><ref>{{Cite arXiv
 | last1  = Lee
 | first1 = T. D.
 | year   = 2006
 | title  = New Insights to Old Problems
 | eprint = hep-ph/0605017
}}</ref>

Vu eksperimentini həyata keçirmək üçün [[Kriogen proses|aşağı temperatur fizikası]]nda böyük təcrübəyə malik olan Henri Burz və Mark V. Zemanski ilə əlaqə saxlamalı oldu. Burz və Zemanskinin göstərişi ilə Vu Milli Standartlar Bürosundan Ernest Ambler ilə əlaqə saxladı və o, 1956-cı ildə MSB-nin aşağı temperatur laboratoriyalarında təcrübənin keçirilməsini təşkil etdi.<ref name=Hudson /> Texniki çətinliklərin aradan qaldırılmasına gedən bir neçə aylıq işdən sonra Vu komandası 1956-cı ilin dekabrında paritet pozuntusunu göstərən asimmetriya müşahidə etdi.<ref>{{cite book
 | last        = Wu
 | first       = C.S.
 | year        = 2008
 | title       = Nishina Memorial Lectures
 | chapter     = The discovery of the parity violation in weak interactions and its recent developments
 | series      = [[Lecture Notes in Physics]]
 | volume      = 746
 | pages       = 43–70
 | publisher   = [[Springer Science+Business Media]]
 | doi         = 10.1007/978-4-431-77056-5_4
 | isbn        = 978-4-431-77055-8
 | chapter-url = https://inspirehep.net/record/790221/files/978-4-431-77056-5_4.pdf
}}</ref>

Vu eksperimentinə təkan verən Li və Yanq 1957-ci ildə eksperiment həyata keçirildikdən qısa müddət sonra [[Fizika üzrə "Nobel" mükafatı|Fizika üzrə Nobel mükafatı]]na layiq görüldülər. Vunun kəşfdəki rolu Nobel mükafatının qəbul nitqində qeyd edilsə də,<ref name="nobelPrize1957" /> o bu mükafata layiq görülmədi, lakin 1978-ci ilə Volf mükafatını qazandı.<ref name="wolfprize">{{cite press release
 |title=Chien-Shiung Wu winner of Wolf Prize in Physics – 1978
 |publisher=[[Wolf Foundation]]
 |url=http://www.wolffund.org.il/index.php?dir=site&page=winners&cs=381
 |access-date=9 December 2019
 |archive-date=11 September 2014
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911102826/http://www.wolffund.org.il/index.php?dir=site
 |url-status=live
 }}</ref> 1988-ci il Nobel mükafatı laureatı Cek Şteinberqer bunu Nobel komitəsinin tarixində ən böyük səhv kimi qələmə verməsi onun yaxın dostu [[Volfqanq Pauli]]dən tutmuş Li və Yanqa qədər çoxları qəzəbləndi.{{sfn|Chiang|2014|p=146}} Vu mükafatla bağlı hisslərini açıq şəkildə müzakirə etmədi, lakin Şteinberqerə yazdığı məktubda demişdi: ''"Mən yalnız mükafat üçün araşdırma etməsəm də, müəyyən səbəblərdən işimin diqqətdən kənarda qalması məni çox incidir.''"{{sfn|Chiang|2014|pp=147–149}}

== Nəzəriyyə ==
Müəyyən bir qarşılıqlı təsirdə paritet simmetriyası qorunursa, bu o deməkdir ki, əgər sol və sağ bir-birini əvəz etsəydi, qarşılıqlı əlaqə dəyişmədən əvvəl olduğu kimi davranardı. Bunun başqa bir ifadə üsulu, yalnız paritetinə görə fərqlənən iki dünyanın qurulduğunu təsəvvür etməkdir – "real" dünya və sol və sağın dəyişdirildiyi "güzgü" dünya. Əgər qarşılıqlı təsirdə paritet simmetrikdirsə, hər iki "dünyada" eyni nəticələr verir.<ref name="Wu1957" />
Vu təcrübəsinin məqsədi "kobalt-60"ın parçalanma məhsullarının üstünlüklü olaraq bir istiqamətə yayılıb yayılmadığına baxaraq zəif qarşılıqlı təsirdə bunun olub-olmadığını müəyyən etmək idi. Zəif qarşılıqlı təsirdə paritet qorunsa idi, parçalanma emissiyaları bütün istiqamətlərdə bərabər ehtimallı olardı. Əgər θ və 180° − θ (burada θ ana nüvələrin oriyentasiyası ilə elektronların impulsu arasındakı bucaqdır) arasında paylanmada asimmetriya müşahidə olunarsa, bu, beta parçalanmasında paritetin saxlanmadığını birmənalı sübut edərdi. Vu qeyd edirdi ki:
{{Sitat|Əgər θ və 180° − θ (burada θ ana nüvələrin oriyentasiyası ilə elektronların impulsu arasındakı bucaqdır) arasında paylanma asimmetriyası müşahidə olunarsa, bu, beta parçalanmasında paritetin saxlanmadığını birmənalı sübut edir.}}Bunun səbəbi kobalt-60 nüvəsinin spini olmasıdır və spinin paritet altında istiqamətini dəyişməməsidir (çünki bucaq impulsu aksial vektorudur). Digər tərəfdən, parçalanma məhsullarının buraxıldığı istiqamət paritet çevrilməsinə əsasən dəyişir, çünki impuls polyar vektorudur. Başqa sözlə, "real" dünyada əgər kobalt-60 nüvə spini və parçalanma məhsulu emissiyaları hər ikisi təxminən eyni istiqamətdə olsaydı, "güzgü" dünyasında da təxminən əks istiqamətlərdə olardı, çünki emissiya istiqaməti çevriləcəkdi, lakin fırlanma istiqaməti dəyişməz qalacaqdı.<ref>{{cite web
 |last         = Boyd
 |first        = S.
 |date         = 20 April 2016
 |title        = The Weak Interaction
 |url          = https://warwick.ac.uk/fac/sci/physics/staff/academic/boyd/warwick_week/neutrino_physics/weak.pdf
 |access-date  = 8 December 2019
 |publisher    = [[Warwick University]]
 |archive-date = 8 December 2019
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20191208182753/https://warwick.ac.uk/fac/sci/physics/staff/academic/boyd/warwick_week/neutrino_physics/weak.pdf
 |url-status   = live
}}</ref>

Bu, hər iki "dünya" arasındakı zəif qarşılıqlı təsirin davranışında aydın bir fərq kimi özünü göstərir və buna görə də zəif qarşılıqlı təsirdə paritetin simmetrik olduğunu söyləmək olmaz. Zəif qarşılıqlı təsirin paritet simmetrik ola bilməsinin yeganə yolu emissiya istiqamətində heç bir üstünlüyün olmamasındadır, çünki o zaman "güzgü" dünyasındakı emissiyalar istiqamətindəki sürüşmə "real" dünyadan heç bir fərqi olmayacaq, çünki onsuz da hər iki istiqamətdə emissiyaların sayı bərabərdir.

== Eksperiment ==
Təcrübədə kobalt-60 (<sup>60</sup>Co) atomlarının bircins [[maqnit sahəsi]] (qütbləşmə sahəsi) ilə düzülmüş və istilik hərəkətlərinin düzülüşü pozmaması üçün mütləq sıfıra yaxın soyudulmuş parçalanması müşahidə edilmişdir.<ref name="Wroblewski">{{cite journal
 |last         = Wroblewski
 |first        = A. K.
 |year         = 2008
 |title        = The downfall of parity: The revolution that happened fifty years ago
 |journal      = [[Acta Physica Polonica B]]
 |volume       = 39
 |issue        = 2
 |pages        = 251–264
 |bibcode      = 2008AcPPB..39..251W
 |url          = https://inspirehep.net/record/807786/files/v39p0251.pdf
 |access-date  = 2023-08-29
 |archive-date = 2022-01-25
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20220125215741/https://inspirehep.net/literature/807786
 |url-status   = live
}}</ref> Kobalt-60 kobaltın qeyri-stabil izotopudur və beta parçalanması ilə sabit nikel-60 (<sup>60</sup>Ni) izotopuna qədər parçalanır. Bu parçalanma zamanı kobalt-60 nüvəsindəki [[neytron]]lardan biri [[elektron]] (e<sup>−</sup>) və elektron antineytrino ({{overline|&nu;}}<sub>e</sub>) yayaraq [[Proton (fizika)|proton]]a parçalanır. Nəticədə yaranan [[nikel]] nüvəsi həyəcanlı halda olur və iki qamma şüası (γ) yayaraq dərhal əsas hala keçir. Beləliklə, reaksiyanın ümumi nüvə tənliyi belə yazılır:

: <math>{}^{60}_{27}\text{Co} \rightarrow {}^{60}_{28}\text{Ni} + e^- + \bar{\nu}_e + 2{\gamma}</math>

Qamma şüaları fotonlardır və onların nikel-60 nüvəsindən ayrılması elektromaqnit (EM) prosesdir. Bu vacibdir, çünki elektromaqnetik prosesdə paritetin qorunduğu bilinirdi və buna görə də fotonlar bütün istiqamətlərdə təxminən bərabər şəkildə yayılır (təxminən "izotropik" olaraq paylanır). Beləliklə, elektronların paylanmasının izotropik olub olmadığını qamma şüalarının paylanması ilə müqayisə edib anlamaq olar. Başqa sözlə, qamma şüalarının paylanması elektronların paylanması üçün nəzarət rolunu oynayırdı. Buraxılan qamma şüalarının başqa bir üstünlüyü ondan ibarət idi ki, onların bütün istiqamətlərdə bərabər paylanmama (paylanmadaki"anizotropiya") dərəcəsinin kobalt-60 nüvələrinin nə qədər düzgün şəkildə düzüldüyünü müəyyən etmək üçün istifadə oluna biləcəyi idi (spinlərinin maqnit sahəsi boyunca istiqamətlənməsi).<ref name=Ambler>{{cite journal
 | last1   = Ambler
 | first1  = E.
 | last2   = Grace
 | first2  = M. A.
 | last3   = Halban
 | first3  = H.
 | last4   = Kurti
 | first4  = N.
 | last5   = Durand
 | first5  = H.
 | last6   = Johnson
 | first6  = C. E.
 | last7   = Lemmer
 | first7  = H. R.
 | year    = 1953
 | title   = Nuclear polarization of cobalt 60
 | journal = The London, Edinburgh, and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science
 | volume  = 44
 | issue   = 349
 | pages   = 216–218
 | doi     = 10.1080/14786440208520296
}}</ref> Əgər kobalt-60 nüvələri heç bir şəkildə düzülməsəydi, elektron emissiyası necə paylanırsa paylansın, təcrübədə aşkar olunmayacaqdı. Bu səbəbdən nizamlanmamış nüvə nümunəsinin təsadüfi oriyentasiya olunması özünü göstərərdi və beləliklə, elektron emissiyaları təsadüfi olardı və təcrübə bütün istiqamətlərdə bərabər sayda elektron emissiyasını aşkar edərdi, hər bir nüvədən yalnız bir istiqamətdə yayılsa belə.

Təcrübədə iki fərqli istiqamətdə qamma şüaları və elektronların emissiya dərəcəsi hesablandı və onların qiymətləri müqayisə edildi. Bu sürət zamanla və əks istiqamətlərə yönəldilmiş qütbləşmə sahəsi ilə ölçüldü. Əgər elektronların sayılma dərəcələri qamma şüalarınınkindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənməsəydi, onda paritetin həqiqətən zəif qarşılıqlı təsirlə qorunduğunu göstərən sübut olardı. Bununla belə, hesablama dərəcələri əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olsaydı, zəif qarşılıqlı təsirdə paritetin pozulduğuna dair güclü sübutlar olardı.

=== Materiallar və metodlar ===
[[Fayl:Wu-Experiment (English).png|thumb|left|Vu təcrübəsinin sxemi.]]
Bu təcrübədə eksperimental problem <sup>60</sup>Co nüvələrinin mümkün olan ən yüksək polarizasiyasını əldə etmək idi. Nüvələrin elektronlarla müqayisədə çox kiçik maqnit momentləri səbəbindən son dərəcə aşağı temperaturlarda güclü maqnit sahələri tələb olunurdu ki, bu da təkcə maye heliumun soyudulması ilə əldə edilə biləndən çox aşağıdır. Aşağı temperaturlar adiabatik dimaqnitləşdirmə metodundan istifadə etməklə əldə edilmişdir. Radioaktiv kobalt yüksək anizotropik Lande g-faktoruna malik paramaqnit duzu olan serium-maqnezium nitrat kristalının üzərində nazik səth qatı olaraq çökdürülmüşdür.

Duz yüksək g faktorunun oxu boyunca maqnitləşdirildi və heliumu aşağı təzyiqə vurmaqla temperatur 1,2 K-ə endirildi. Üfüqi maqnit sahəsinin dayandırılması temperaturun təxminən 0,003 K-ə qədər azalması ilə nəticələndi. Üfüqi maqnit açıldı, kobalt nüvələrini yuxarı və ya aşağı istiqamətdə nizamlayan şaquli solenoid daxil edildi. Solenoidin maqnit sahəsinin istiqaməti aşağı g faktoru istiqamətində olduğundan, onun maqnit sahəsi temperaturun yalnız cüzi artımına səbəb oldu. <sup>60</sup>Co nüvələrinin yüksək qütbləşməsinə nail olmaq üçün bu üsul Qorter<ref name=Gorter1948>{{cite journal
 | last    = Gorter
 | first   = C. J.
 | year    = 1948
 | title   = A New Suggestion for Aligning Certain Atomic Nuclei
 | journal = [[Physica (journal)|Physica]]
 | volume  = 14
 | issue   = 8
 | page    = 504
 | bibcode = 1948Phy....14..504G
 | doi     = 10.1016/0031-8914(48)90004-4
}}</ref> və Roz<ref name=Rose1949>{{cite journal
 | last    = Rose
 | first   = M. E.
 | title   = On the Production of Nuclear Polarization
 | url    = https://archive.org/details/sim_physical-review_1949-01-01_75_1/page/n215
 | journal = [[Physical Review]]
 | year    = 1949
 | volume  = 75
 | issue   = 1
 | page    = 213
 | bibcode = 1949PhRv...75Q.213R
 | doi     = 10.1103/PhysRev.75.213
}}</ref> tərəfindən yaradılmışdır.

Qütbləşmənin ölçüsü kimi ekvatorial və qütb sayğaclarından istifadə etməklə qamma şüalarının istehsalına nəzarət edildi. Qamma şüalarının qütbləşməsi kristalın qızdırılıb anizotropiyanın yox olması ərzində sonrakı on beş dəqiqə boyunca davamlı olaraq monitorniq edilirdi. Eyni şəkildə, bu istiləşmə dövründə beta şüası emissiyaları davamlı olaraq izlənilirdi.<ref name="Wu1957" />

=== Nəticələr ===
[[Fayl:Parity transformation.png|thumb|Vu təcrübəsinin nəticəsi: Spin vektoru '''''j''''' olan kobalt atomu elektron buraxır. ]]
Vu tərəfindən aparılan təcrübədə qamma şüalarının anizotropiyası təxminən 0,6 idi. Yəni qamma şüalarının təqribən 60 %-i bir istiqamətdə, 40 %-i isə digər istiqamətdə yayılmışdı. Əgər paritet beta parçalanmasında qorunub saxlanılsaydı, emmisiya olunan elektronların nüvə spininə nisbətən üstünlük verilən parçalanma istiqaməti olmazdı və emissiya istiqamətindəki asimmetriya qamma şüalarının dəyərinə yaxın olardı. Bununla belə, Vu müşahidə etdi ki, elektronlar qamma şüalarının anizotropiya dəyərindən əhəmiyyətli dərəcədə böyük olan asimmetriya ilə qamma şüalarının əksinə olan bir istiqamətdə şualanırdı. Belə ki, elektronların əksəriyyəti nüvə spininin əksinə, çox spesifik bir parçalanma istiqamətinə üstünlük verirdi.<ref name="Wu1957" /> Müşahidə olunan elektron asimmetriyası, həmçinin qütbləşmə sahəsinin istiqamətinin çevrilməsi zamanı belə işarəni dəyişmədi, yəni asimmetriya nümunələrdəki remanent maqnitləşmə nəticəsində yaranmadı. Sonradan müəyyən edildi ki, paritet pozulması faktiki olaraq maksimal həddə çatıb.<ref name=Hudson /><ref>{{cite journal
 | last1   = Ziino
 | first1  = G.
 | year    = 2006
 | title   = New Electroweak Formulation Fundamentally Accounting for the Effect Known as "Maximal Parity-Violation"
 | journal = [[International Journal of Theoretical Physics]]
 | volume  = 45
 | issue   = 11
 | pages   = 1993–2050
 | bibcode = 2006IJTP...45.1993Z
 | doi     = 10.1007/s10773-006-9168-2
 | s2cid   = 121004619
}}</ref>

Nəticələr fizika icmasını çox təəccübləndirdi. Daha sonra bir neçə tədqiqatçı Vu qrupunun nəticələrini yenidən əldə etmək üçün mübarizə apardı, digərləri isə nəticələrə inamsızlıqla reaksiya verdilər. [[Volfqanq Pauli]] eyni zamanda "NBS"də işləyən Corc M. Timmer tərəfindən paritetin qorunmasının bütün hallarda doğru ola bilməyəcəyi barədə məlumat aldıqdan sonra, "Bu, tamamilə cəfəngiyatdır!" demişdi, Timmer onu əmin edirdi ki, təcrübənin nəticəsi bunun belə olduğunu təsdiqləyir, Pauli isə qısaca cavab verdi: "Onda bunu təkrarlamaq lazımdır!".<ref name=Hudson /> 1957-ci ilin sonunda sonrakı tədqiqatlar Vu qrupunun orijinal nəticələrini təsdiqlədi və Paritetin pozulması möhkəm şəkildə əsaslandırıldı.<ref name=Hudson />

== Mexanizmi ==
[[Fayl:Beta Negative Decay.svg|thumb|right|Beta parçalanmasının [[Feynman diaqramı]].]]
Vu təcrübəsinin nəticələri sol və sağ anlayışını operativ şəkildə müəyyən etmək üçün bir yol təqdim edir. Bu, zəif qarşılıqlı əlaqənin təbiətinə xasdır. Yerdəki elm adamları yeni kəşf edilmiş planetin alimi ilə əlaqə saxlasalar və onlar heç vaxt şəxsən görüşməsəydilər, hər bir qrupun digər qrupun sağını və solunu birmənalı şəkildə müəyyən etməsi mümkün olmazdı. Vu təcrübəsi ilə digər qrupa sol və sağın nə demək olduğunu dəqiq və birmənalı şəkildə çatdırmaq mümkündür. Vu təcrübəsi nəhayət elmi olaraq sol və sağın birmənalı tərifini verərək Ozma problemini həll etdi.<ref name="Gardner2005">{{cite book
 | last       = Gardner
 | first      = M.
 | url        = https://archive.org/details/newambidextrousu00mart/page/215
 | title      = The New Ambidextrous Universe: Symmetry and Asymmetry from Mirror Reflections to Superstrings
 | publisher  = [[Courier Corporation]]
 | year       = 2005
 | isbn       = 978-0-486-44244-0
 | edition    = 3rd Revised
 | pages      = [https://archive.org/details/newambidextrousu00mart/page/215 215–218]
 | url-access = registration
}}</ref>

Fundamental səviyyədə beta parçalanması mənfi yüklü aşağı kvarkın ({{nowrap|−{{sfrac|1|3}} e}}) W<sup>−</sup> bozonunun emissiyası ilə müsbət yüklü yuxarı kvarka ({{nowrap|+{{sfrac|2|3}} e}}) çevrilməsi nəticəsində baş verir: W<sup>−</sup> bozonu sonra elektrona və elektron antineytrinoya parçalanır:

: <math>d \rightarrow  u + e^- + \bar{\nu}_e </math>

Kvarkın sol və sağ hissəsi var. Fəza-zamanda irəliləyərkən sağ hissədən sola və sol hissədən sağa doğru irəli-geri ossilasiya edir. Vu təcrübəsinin paritet pozulmasını göstərməsini təhlil edərək belə nəticəyə gəlmək olar ki, aşağı kvarkların yalnız sol hissəsi parçalanır və zəif qarşılıqlı təsirdə kvarkların və leptonların yalnız sol hissəsi iştirak edir (ya da antikvarkların və antileptonların sağ hissəsi). Zərrəciyin sağ hissəsi zəif qarşılıqlı təsirdə olmur. Əgər aşağı kvarkın kütləsi olmasaydı, o, ossilasiya etməzdi və onun sağ hissəsi öz-özünə kifayət qədər stabil olardı. Bununla belə, aşağı kvark kütləli olduğuna görə ossilasiya edir və parçalanır.<ref name="LedermanHill2013">{{cite book
 | last1     = Lederman
 | first1    = L. M.
 | last2     = Hill
 | first2    = C. T.
 | year      = 2013
 | title     = Beyond the God Particle
 | url     = https://archive.org/details/beyondgodparticl0000lede
 | pages     = [https://archive.org/details/beyondgodparticl0000lede/page/125 125]–126
 | publisher = [[Prometheus Books]]
 | isbn      = 978-1-61614-802-7
}}</ref>

<math>J_\text{Co}=5</math> olduğundan güclü maqnit sahəsi kobalt 60 nüvəsini şaquli qütbləşdirir, belə ki, <math>J_{z,\text{Co}}=J_\text{Co}=+5</math>. <math>J_\text{Ni}=4</math> olduğundan və parçalanmada [[impuls momenti]] saxlandığından, belə ki, <math>J_{z,\text{Co}}=J_{z,\text{Ni}} + J_{z,e^-} + J_{z,\nu}=+5</math>, alınır ki, <math>J_{z,e^-}=J_{z,\nu}=+1/2</math>. Beləliklə, beta şüalarının mənfi-z istiqamətində konsentrasiyası solaxay kvarklar və elektronlar üçün üstünlüyün olduğunu göstərirdi. Vu təcrübəsi və Qoldhaber təcrübəsi kimi təcrübələrdən müəyyən edilmişdir ki, kütləsiz neytrinolar solaxay, kütləsiz antineytrinolar isə sağ əlli olmalıdır. Hal-hazırda neytrinoların kiçik bir kütləyə malik olduğu bilindiyinə görə sağ əlli neytrinoların və solaxoy antineytrinoların mövcud ola biləcəyi irəli sürülmüşdür. Bu neytrinoların kainatdakı qaranlıq maddənin bir hissəsini meydana gətirə biləcəyi düşünülür.<ref name="RHNeutrinosReview">{{cite journal
 | last1   = Drewes
 | first1  = M.
 | year    = 2013
 | title   = The Phenomenology of Right Handed Neutrinos
 | journal = [[International Journal of Modern Physics E]]
 | volume  = 22
 | issue   = 8
 | pages   = 1330019–593
 | arxiv   = 1303.6912
 | bibcode = 2013IJMPE..2230019D
 | doi     = 10.1142/S0218301313300191
 | s2cid   = 119161526
}}</ref>

== Təsiri ==
Kəşf [[Standart Model]]in inkişafı üçün zəmin yaratdı, çünki model zərrəciklərin və qüvvələrin simmetriyası və zərrəciklərin bəzən bu simmetriyanı necə poza bilməsi ideyasına əsaslanırdı.<ref>{{Cite journal
 |last         = Cho
 |first        = Adrian
 |title        = Postage stamp to honor female physicist who many say should have won the Nobel Prize
 |journal      = Science
 |url          = https://www.science.org/content/article/postage-stamp-honor-female-physicist-who-many-say-should-have-won-nobel-prize
 |date         = 2021-02-05
 |access-date  = 2021-02-01
 |doi          = 10.1126/science.abg9557
 |s2cid        = 234022248
 |archive-date = 2021-11-05
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20211105144742/https://www.science.org/content/article/postage-stamp-honor-female-physicist-who-many-say-should-have-won-nobel-prize
 |url-status   = live
}}</ref>{{sfn|Chiang|2014|p=142}} Onun kəşfinin geniş şəkildə işıqlandırılması, parçalanmanın kəşfçisi Otto Robert Frişi qeyd etməyə vadar etdi ki, Princetonda insanlar tez-tez onun kəşfinin Eynşteynin [[nisbilik nəzəriyyəsi]]ni ilhamlandıran Mişelson-Morley təcrübəsindən sonra ən əhəmiyyətli kəşf olduğunu söyləyirlər. AAUW bunu "atom və nüvə fizikasının bir nömrəli tapmacasının həlli" adlandırırdı.<ref>{{Cite web
 | title = Chien-Shiung Wu Overlooked for Nobel Prize
 | url = https://www.aauw.org/resources/faces-of-aauw/chien-shiung-wu-overlooked-for-nobel-prize/
 | access-date = 2023-08-29
 | archive-date = 2021-04-19
 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210419123341/https://www.aauw.org/resources/faces-of-aauw/chien-shiung-wu-overlooked-for-nobel-prize/
 | url-status = live
 }}</ref> Digər üç şərti qarşılıqlı təsir qüvvələrindən zəif qarşılıqlı təsirin fərqli xüsusiyyətini göstərilməsindən əlavə, bu, nəticədə daha ümumi CP pozulmasının göstərilməsinə səbəb oldu.<ref>{{Cite web
 | date  = 2015-05-19
 | title  = Chien-Shiung Wu, Physicist Who Helped Change The World
 | url  = https://diversity.lbl.gov/2015/05/19/chien-shiung-wu-physicist-who-helped-change-the-world/
 | access-date  = 2023-08-29
 | archive-date  = 2019-07-21
 | archive-url  = https://web.archive.org/web/20190721073352/https://diversity.lbl.gov/2015/05/19/chien-shiung-wu-physicist-who-helped-change-the-world/
 | url-status  = live
 }}</ref> Bu pozuntunun aşkar edilməsi tədqiqatçıların maddəni antimateriyadan ayıra bilməsi və maddə ilə dolu kainatın mövcudluğunu izah edən bir həll ortaya qoyması mənasına gəlirdi.<ref>{{Cite web
 | date  = 2021-03-01
 | title  = Antimatter
 | url  = https://home.cern/science/physics/antimatter
 | access-date  = 2023-08-29
 | archive-date  = 2018-09-11
 | archive-url  = https://web.archive.org/web/20180911042958/https://home.cern/topics/antimatter
 | url-status  = live
 }}</ref> Bu simmetriyanın olmaması maddə-antimaddə balanssızlığının mümkünlüyünü təmin etdiyi üçün bu gün [[Böyük partlayış|Böyük Partlayış]] vasitəsilə maddənin mövcud olmasına imkan verir.<ref>{{Cite web
 | last  = Sutton
 | first  = Christine
 | date  = 1998-07-20
 | title  = CP violation
 | url  = https://www.britannica.com/science/CP-violation
 | access-date  = 2023-08-29
 | archive-date  = 2021-04-19
 | archive-url  = https://web.archive.org/web/20210419191348/https://www.britannica.com/science/CP-violation
 | url-status  = live
 }}</ref> Nəzəri işlərinə görə Li və Yanq 1957-ci ildə [[Fizika üzrə "Nobel" mükafatı|Fizika üzrə Nobel Mükafatı]]na layiq görüldülər.<ref>{{cite web
 | title       = The Nobel Prize in Physics 1957
 | url       = https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1957/
 | access-date       = March 24, 2015
 | publisher       = The Nobel Foundation
 | archive-date       = March 7, 2018
 | archive-url       = https://web.archive.org/web/20180307151308/https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1957/
 | url-status       = live
 }}</ref>

== İstinadlar ==
{{istinad siyahısı}}

== Əlavə oxu ==
* {{cite web
 | last1     = Martin
 | first1    = W. C.
 | last2     = Coursey
 | first2    = J.
 | last3     = Dragoset
 | first3    = R. A.
 | date      = July 1997
 | title     = The Fall of Parity
 | url       = https://www.nist.gov/pml/general/parity/index.cfm
 | publisher = [[National Institute of Standards and Technology|NIST Physical Measurement Laboratory]]
}}

[[Kateqoriya:Fizika eksperimentləri]]
[[Kateqoriya:Asimmetriya]]