Taurin üçün mənbəyə bax

{{Maddə
 | başlıq                 = 
 | şəkil                  = Taurine.svg
 | şəkil3D                = Taurine-3D-balls.png
 | kiçik şəkil            = 

 | kimy. adı              = 2-Aminetan sulfon turşusu
 | ənənəvi adı            = 
 | qısa adı               = 
 | kimy. formulu          = C<sub>2</sub>H<sub>7</sub>NO<sub>3</sub>S
 | empirik formulu        = H<sub>2</sub>NC<sub>2</sub>H<sub>4</sub>SO<sub>3</sub>H
 | nisbi mol. kütl.       = 
 | molyar kütlə           = 125,14

 | sıxlıq                 = 1.734&nbsp;q/sm<sup>3</sup> (at −173.15&nbsp;°C)
 | şəffaflıq həddi        = 
 | möhkəmlik              = 
 | qatışıqlar             = 
 | halı                   = rəngsiz və ya ağ rəngli bərk maddə
 | dinamik qatılılığı     = 
 | kinematik qatılılığı   = 
 | ərimə temp.            = 305,0
 | qaynama temp.          = 
 | parçalanma temp.       = 
 | alışma temp.           = 
 | yanma temp.            = 
 | öz-özünə yanma temp.   = 
 | üçlük nöqtəsi          = 
 | böhran nöqtəsi         = 
 | istilik tutumu         = 
 | istilik tutumu2        = 
 | istilikkeçirmə         = 
 | əmələgəlmə entalpiyası     = 
 | xüsusi buxarlanma istiliyi = 
 | xüsusi ərimə istiliyi      = 
 | istilik genişlənməsi       = 
 | transformasiya fasiləsi    = 
 | yumşalma temp.             = 
 | buxarın təzyiqi            = 
 | turşunun dissos. sabiti    = 
 | həllolma              = 
 | həllolma1             = 
 |   maddə1              = 
 | həllolma2             = 
 |   maddə2              = 
 | həllolma3             = 
 |   maddə3              = 
 | həllolma4             = 
 |   maddə4              = 
 | fırlanma              = 
 | izoelektrik nöqtə     = 
 | şəffaflıq diapozonu   = 
 | sındırma əmsalı       =
 | Brüster bucağı        = 
 | hibridləşdirmə        = 
 | koordinasiya həndəsəsi= 
 | kristallik quruluşu   = 
 | dipol anı             = 
 | CAS                   = 107-35-7
 | EINECS                = 	203-483-8
 | SMILES                = NCCS(=O)(O)=O
 | ЕС                    = 
 | RTECS                 = 
 | LD50                  = <!-- ədəd, mq/kq -->
 | zəhərliliyi           = <!-- qısa izahat -->
}}

[[Fayl:Taurine-3D-vdW.png|thumb|230px|Taurin molekulu]]

'''Taurin''' — yarı əvəzolunmaz metionin və sistindən əldə edilən sülfürdən alınan [[amin turşusu]]. Bədəndə təbii olaraq meydana gəlir. Taurin tez-tez kükürd tərkibli amin turşusu olaraq adlandırılır, lakin molekulda bir karboksil qrupu yoxdur. Heyvanların və insanların toxumalarında və [[Öd kisəsi|ödündə]] az miqdarda mövcuddur. [[Qida əlavələri|Qida əlavəsi]] və ya [[dərman]] olaraq istifadə olunur.

Bədəndəki [[Nevrologiya|nevroloji]] funksiyaları və nevroloji əlaqə mexanizmini gücləndirir və tənzimləyərək antioksidləşdirici xüsusiyyətlər göstərir. Beyin zədələnməsindən sonra bədəndə taurin səviyyələri artılır, bunun səbəbi nevroloji olaraq qoruyucu olması və nevroloji canlandırıcı təsirlərə malik olmasıdır.

Taurinin adı "Taurus" (öküz) sözündən götürülmüşdür. Belə adlandırılmasına səbəb ilk dəfə 1827-ci ildə alman alimləri "Fridrix Tideman" və "Leopold Qmelin" tərəfindən öküzün ödündən əldə edilməsidir. 1846-cı ildə "Edmund Ronalds" tərəfindən insan ödündə aşkar edilmişdir. Yüksək miqdarda taurinə beyində, gözdə, ürəkdə və qan hüceyrələrində rast gəlinir.<ref name="taurin">{{cite web |url=https://azecs.az/molecule-of-the-week-taurin/?fbclid=IwAR24l0ac4qd3_l4SK4yldXyNdy6hev_o_cUT28vQP6waZNzydFlqHPxhD1I |title=Taurin |author=Elvin Rüstəmli  |date= |website= |publisher= |language=az |access-date= 28 may 2021|archive-url=https://azecs.az/molecule-of-the-week-taurin/?fbclid=IwAR24l0ac4qd3_l4SK4yldXyNdy6hev_o_cUT28vQP6waZNzydFlqHPxhD1I |archive-date= }}</ref>

Taurinin zvitterion şəklində mövcud olması (H<sub>3</sub>N<sup>+</sup>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>SO<sub>3</sub><sup>-</sup>) rentgen kristalloqrafiyası ilə təsdiq edilmişdir.<ref name="taurin"/>

== Xüsusiyyətləri ==
Yeni bir taurin törəməsi olan 2-(1-phenylethyl)-aminoethanesulfonyl-2-propylamide hydrochloride in spinal cord yaralanması olan siçan modellərində nevro qoruyucu (Neyroprotektor) təsirləri elmi olaraq təsdiqlənmişdir. Taurin, sistein ilə birlikdə, prematur uşaqlar üçün əvəzolunmaz amin turşusudur.

Taurin qəbulu tip 1 və tip 2 şəkərli diabetin qarşısını almaqda olduqca təsirlidir. Bədəndə [[beyin]] və [[qaraciyər]] taurin sintezindən məsul ən vacib iki [[Orqan (biologiya)|orqandır]]. Bu orqanların kəskin ya da xroniki problemləri bədəndəki taurin səviyyələrinə təsir edə bilər.

=== Fiziki və bioloji xüsusiyyətləri ===
Ağ kristal toz, parçalanma ilə əriyir. Zəif — əksər üzvi həlledicilərdə, suda yaxşı həll olur. Taurin molekulunda asidik sulfo qrupu '''SO<sub>3</sub>H''' (pH 1.5) və əsas amin qrupu '''NH<sub>2</sub>''' (pH 8.74) var, sulu məhlullarda izoelektrik nöqtə 5, 12-dir.<ref>''Jacobsen, J.; Smith, L.;'' Biochemistry and Physiology of Taurine and Taurine Derviatives. Phys. Rev. 48; 1968</ref> Fizioloji şəraitdə (pH 7.3), sulfo qrupunun ionlaşma dərəcəsi 100%, amin qrupunun — 96,3%, yəni bu cür şəraitdə taurin demək olar ki, tamamilə bir zviter ionu şəklində mövcuddur.<ref>''Della Corte, L.;'' Taurine 4 : Taurine and Excitable Tissues; Advances in Experimental Medicine and Biology 483; Plenum Press; New York, 2000</ref>

== Effektləri ==
Taurin [[beyin]] və [[Sinir sistemi|sinir sistemindəki]] [[kalsium]] və [[kalium]] balansını tənzimlənməsinə kömək edir. Taurin mərkəzi sinir sistemində [[anksiyete]] qarşı xüsusiyyətlərə malikdir. Taurin, istirahət vəziyyətində enerji xərcləmə potensialını stimullaşdıraraq piylənməyə də kömək edir. Taurin çatışmazlığı [[piylənmə]] ilə birlikdə ola bilər və bu kəskin dairə piylənmənin qalıcı vəziyyətə gəlməsinə səbəb olur. Taurin ürək ritminin pozulması və sərbəst radikal zədələnməsinin qarşısının alınmasında vacibdir. Taurin [[sümük]] metabolizmasına müsbət təsir edir, bədəndə [[osteoblast|osteoblastları]] inkişaf etdirərək xüsusilə xırdalanmamış qırıqların sürətlə yaxşılaşması üçün lazımdır. [[Antihipertenziv]] xüsusiyyətlərinə görə koronar risk və [[infarkt]] təhlükəsini azaldır. [[Hüceyrə]] əsaslı qoruyucu xüsusiyyətlərinə görə bədənin hər cür fiziki məşqə qarşı güc və müqavimətini artırır.

[[Pankreatit]] zamanı əldə edilən histopatoloji tapıntılara görə taurinin istifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə irəlləyişlər təmin edir. Xüsusilə [[Sink|sinklə]] [[neyron]]u oksigen çatışmazlığından qoruyur.

== İstifadəsi ==
Taurin demək olar ki, bütün enerji içkilərində mövcuddur. Ancaq aparılan son araşdırmalara görə tamamilə təhlükəsiz olduğu aşkarlanamamışdır.

== Bioloji rolu ==
Taurin sistein dioksigenazın sistein sulfin turşusuna qatıldığı sistein sulfhidril qrupu SH-nin fermentatik oksidləşməsi zamanı bədəndə əmələ gəlir:
:: <math>\mathsf{HSCH_2CH(NH_2)COOH \rightarrow HO_2SCH_2CH(NH_2)COOH}</math>

sistein sulfin turşusunun hipotaurinə sonrakı dekarboksillənməsi:
:: <math>\mathsf{HO_2SCH_2CH(NH_2)COOH \rightarrow HO_2SCH_2CH_2NH_2}</math>

və hipotaurinin taurinə oksidləşməsi:
:: <math>\mathsf{HO_2SCH_2CH_2NH_2 \rightarrow HO_3SCH_2CH_2NH_2}</math>

Taurin [[beyin]] və [[Sinir sistemi|sinir sistemindəki]] [[kalsium]] və [[kalium]] balansını tənzimlənməsinə kömək edir. Taurin mərkəzi sinir sistemində [[anksiyete]] qarşı xüsusiyyətlərə malikdir. Taurin, istirahət vəziyyətində enerji xərcləmə potensialını stimullaşdıraraq piylənməyə də kömək edir. Taurin çatışmazlığı [[piylənmə]] ilə birlikdə ola bilər və bu kəskin dairə piylənmənin qalıcı vəziyyətə gəlməsinə səbəb olur. Taurin ürək ritminin pozulması və sərbəst radikal zədələnməsinin qarşısının alınmasında vacibdir. Taurin [[sümük]] metabolizmasına müsbət təsir edir, bədəndə [[osteoblast|osteoblastları]] inkişaf etdirərək xüsusilə xırdalanmamış qırıqların sürətlə yaxşılaşması üçün lazımdır. [[Antihipertenziv]] xüsusiyyətlərinə görə koronar risk və [[infarkt]] təhlükəsini azaldır. [[Hüceyrə]] əsaslı qoruyucu xüsusiyyətlərinə görə bədənin hər cür fiziki məşqə qarşı güc və müqavimətini artırır.

[[Pankreatit]] zamanı əldə edilən histopatoloji tapıntılara görə taurinin istifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə irəlləyişlər təmin edir. Xüsusilə [[Sink|sinklə]] [[neyron]]u oksigen çatışmazlığından qoruyur.<ref>''Hilton J.'' [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1680822 The Biosynthesis, Function and Deficiency Signs of Taurine in Cats.] {{Vebarxiv|url=https://archive.today/20130801115519/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1680822 |date=2013-08-01 }} // Can Vet J. — 1988 July. — № 29(7). — P. 598–599, 601.</ref>.

== Farmakoloji xüsusiyyətləri ==
Taurin subkonjunktiv olaraq, lokal olaraq tətbiq edildikdə retinoprotektiv, katarakt əleyhinə və metabolik təsir göstərir. Sistemli məruz qalma ilə taurin yalnız metabolik təsir göstərmir, həm də hepatoprotektiv təsir, kardiotonik və hipotenziv xüsusiyyətlərə malikdir.<ref name=grls>{{məqalə |заглавие=Государственный реестр лекарственных средств. — Т. II. Ч. 2. Типовые клинико-фармакологические статьи (по состоянию на 1 апреля 2009 года). — М.: Мед. совет, 2009. |язык=ru |тип=журнал}}</ref><ref>''Sagara, M., Murakami, S., Mizushima, S. et al.'' Taurine in 24-h Urine Samples Is Inversely Related to Cardiovascular Risks of Middle Aged Subjects in 50 Populations of the World. // Taurine. — 2015. — Vol. 9. — P. 623–636.</ref>

Taurinin, beyinlə yaddaşla əlaqəli sahə olan hipokampusta yeni hüceyrələrin meydana gəlməsini təşviq etdiyinə dair sübutlar var.<ref>''Gebara, E., Udry, F., Sultan, S. et al.'' [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1873506115000434 Taurine increases hippocampal neurogenesis in aging mice] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20201130233325/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1873506115000434 |date=2020-11-30 }}. // Stem cell research. — 2015. — Vol. 14(3). — P. 369–379. — {{doi|10.1016/j.scr.2015.04.001}}</ref><ref>''Toyoda, A., Koike, H., Nishihata, K. et al.'' [https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-15126-7_37 Effects of Chronic Taurine Administration on Gene Expression, Protein Translation and Phosphorylation in the Rat Hippocampus] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180618005519/https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-319-15126-7_37 |date=2018-06-18 }}. // Taurine. — 2015. — Vol. 9. — P. 473–480. — {{DOI|10.1007/978-3-319-15126-7_37}}</ref> Qapalı baş zədələrində beyin yenilənməsini də gücləndirir.<ref>''Gu, Y., Zhao, Y., Qian, K. et al.'' Taurine attenuates hippocampal and corpus callosum damage, and enhances neurological recovery after closed head injury in rats. // Neuroscience. — 2015. — Vol. 291. — P. 331–340.</ref>

Radioqoruma xüsusiyyətlərinə malikdir.<ref>{{məqalə
|сылка=https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.3402/mehd.v23i0.14787
|заглавие=Radiation protection following nuclear power accidents: a survey of putative mechanisms involved in the radioprotective actions of taurine during and after radiation exposure
|издание=Microbial Ecology in Health and Disease 
|volume=23
|год=2012
|issue=1
|автор=Olav Albert Christophersen
|lang=en
}}</ref>

== Alınması ==
Taurinin sənaye sintezində başlanğıc maddəsi — böyük miqyaslı üzvi sintez məhsulu olan [[etanolamin]]dir.

Birinci mərhələdə etanolamin [[kükürd|kükürd turşusu]] ilə esterləşir:
:: <math>\mathsf{HOCH_2CH_2NH_2 + H_2SO_4 \rightarrow HO_3SOCH_2CH_2NH_2}</math>

Sonra kostik soda təsiri altında etanolamin sulfat [[:ru:Азиридин|aziridin]] əmələ gətirir:
:: <math>\mathsf{HO_3SOCH_2CH_2NH_2 + NaOH \rightarrow (CH_2)_2NH}</math>

Son mərhələdə aziridinə kükürd turşusunun əlavə edilməsi, asidli bir mühitdə sodium sulfitin təsiri altında həyata keçirilir:
:: <math>\mathsf{(CH_2)_2NH + H_2SO_3 \rightarrow HO_3SCH_2CH_2NH_2}</math>

Əsas taurin istehsal müəssisələri hazırda (2006) Cənub-Şərqi Asiyada yerləşir, qiymət səviyyəsi 3 (Çin) və 1 kq üçün 5–12 ABŞ dolları (Avropa) arasında dəyişir.

== Tətbiqi ==
Tibb və qida sənayesində istifadə olunur. Son illərdə, şampunlar enerji içkiləri və idman qidalanma məhsullarında daha çox istifadə edilən maddə halına gəlmişdir. Çox miqdarda taurin uşaqların normal fiziki və zehni inkişafının qarşısını alır. Kofein həssaslığı olanlar, depressiya, nevroloji müalicə alan insanlar, qaraciyər, böyrək xəstəliyi olanlar və ürək xəstəliyi olan insanların energetik içkiləri qəbul etməsi məsləhət görülmür.

== Tibbdə ==
[[Fayl:ТАУРИН.jpg|thumb|129px|<center>Taurin (göz damcısı)|right]]
Taurin, lipid mübadiləsində iştirak edir, enerjini və metabolik prosesləri yaxşılaşdırır, bağırsaqdakı yağların emulsiyasını təşviq edən safra turşularının (tauroxolik, taurodeoxycholic) bir hissəsidir. Mərkəzi sinir sistemində inhibitor nörotransmitter kimi fəaliyyət göstərir, bəzi antikonvulsant aktivliyə malikdir. Distrofik xarakterli xəstəliklərdə göz toxumalarında metabolik proseslərin normallaşmasına kömək edir.

Göz damcıları şəklində taurin retinanın degenerativ lezyonları üçün, irsi tapetoretinal degenerasiya ilə, kornea distrofiyası ilə, diabetik, travmatik və radiasiya kataraktları ilə, kornea zədələnmələri üçün istifadə olunur.

Daxildə [[ürək qlikozidləri]] ilə zəhərlənmə halında ürək-damar çatışmazlığı üçün də istifadə olunur.

Taurin tez-tez kompleks dərmanlarda istifadə olunur. "Dibikor", "Taufon", "Tautonus",<ref>{{Cite web |url=http://www.tonusles.am/ru/products/132-tautonus-capsules |title=Таутонус капсулы<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2013-11-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150407162508/http://www.tonusles.am/ru/products/132-tautonus-capsules |archivedate=2015-04-07 |deadlink=yes }}</ref> "Ergotex" preparatlarının, Sante FX NEO kimi yapon göz damcılarının əsas aktiv maddəsidir.

== Qida əlavəsi ==
Qida məhsulları (şirələr, enerji içkiləri), habelə heyvan yemi üçün pəhriz əlavələrinin tərkib hissələrindən biri kimi istifadə olunur. Pişiklər üçün vazgeçilməz sülfonik turşudur və mütləq taurin də zəif komponentlərdən hazırlanan pişik qidasının tərkibinə daxil edilir.

Taurin həmçinin körpələr üçün istehsal olunan quru, süni qidaların tərkibində yer alır.

== Yan təsirləri ==
Taurin, tövsiyə olunan dozaya (gündə 3 qrama qədər) qədər qəbul edildikdə sağlam yetkin şəxsdə yan təsirlərə səbəb olmur. Ancaq böyrək, mədə-bağırsaq sistemi, [[mədə xorası]] və [[onikibarmaq bağırsaq]] xorası olan insanlara taurin istifadə etmələri tövsiyə edilmir.<ref>{{məqalə|автор=Andrew Shao, John N. Hathcock|заглавие=Risk assessment for the amino acids taurine, L-glutamine and L-arginine|ссылка=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18325648|издание=Regulatory toxicology and pharmacology: RTP|год=2008-4|том=50|выпуск=3|страницы=376—399|issn=0273-2300|doi=10.1016/j.yrtph.2008.01.004}}</ref>

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
{{Xarici keçidlər}}
{{Amin turşuları}}
[[Kateqoriya:Amin turşuları]]