Qo üçün mənbəyə bax

{{Stolüstü oyun
|adı              = Qo
|şəkil            = [[Fayl:Katu Masao vs Fujisawa Hideyuki.jpg|250px]]
|şəkil_izah       = Qo oyunu üçün nəzərdə tutulmuş lövhə və daşlar
|digər_adları     = iqo, veytsi, paduk
|istehsalçı       = 
|dizayner         = 
|illüstrator      = 
|illər            = 
|növ              = Stolüstü oyun <br>Mücərrəd strategiya oyunu
|dil              = 
|sistem           = 
|oyunçular        = 2
|yaş              = 
|quraşdırma_vaxtı = 
|oyun_vaxtı       = 
|ixtiyari_şans    = 
|bacarıqlar       = 
|ləvazimatlar     = 
|media_növü       = 
|sinonim          = 
|sayt             = 
}}
'''Qo''' ({{dil-ja|碁}} '''iqo''', {{Dil-zh|围棋}} '''veytsi''', {{Dil-ko|바둑}} '''paduk'''), bəzən '''qalaqapı'''<ref name=qalaqapı>{{Cite web |title=bəzən, Azərbaycan dilinəd ''qalaqapı'' sözü işlənilir |url=http://www.azerbaijans.com/content_667_az.html |access-date=2016-02-26 |archive-date=2022-05-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220508121037/https://www.azerbaijans.com/content_667_az.html |url-status=live }}</ref> — [[Şərqi Asiya]]da tanınmış stolüstü [[oyun]]. Qədim [[Çin]]də yaranmış və taxta lövhə üzərində keçirilən strateji [[dama]] oyununa bənzər.<ref name="Fazil"/> Qo iki nəfər ilə oynanılır. Qo oyunu üçün nəzərdə tutulmuş ənənəvi lövhə taxtadan olur və ''[[qoban]]'' adlanır. Daşlar lövhənin üzərində çəkilmiş bir-birinə perpendikulyar xətlərin kəsişmə nöqtəsində yerləşir. Daşlar linzayabənzər formada olur. Qonşu olan daşlar bir-birinə çox yaxın olur və hətta bir birinə toxunur.

== Avadanlıq ==
[[Fayl:Go-tisch.png|downleft|thumb|Ənənəvi yapon qo döşəmə lövhəsi (碁盤 ''qoban''), 2 fincan (碁笥 ''qoke'') və 361 daş (碁石 ''qoşi'')]]

Oyunu sadə kağız taxtası və sikkə və ya bon ilə oynamaq da mümkündür. Amma, taxta lövhə ilə plastik və ya şüşədən daşlar avadanlıq kimi daha çox istifadə edilirlər. Daha baha, ənənəvi materiallar da hələ də bir çox oyunçuların tərəfindən istifadə edilir.

=== Qoban ===
Ənənəvi qo lövhəsi və ya ''qoban'' ({{dil-ja|碁盤}}) uzunluqda 45 və 48 sm., endə isə 42 və 44 sm. arasında olur. Çin qo lövhələri başqalardan böyükdür, çünki Çin ənənəvi qo daşların başqalarda yerləşmək üçün böyüdülər. Qoban kvadrat formasında olmaur; uzunluğun ilə enin 15:14 nisbət olur, çünki oyunçu baxımdan lövhənin uzunluğu qısalır. Əlavə uzunluq bunu düzəldir.<ref name="EquipSize">Fairbairn 1992 pp. 142–143</ref> Bu lövhələrin iki əsas növü var: şaxmat və başqa masaüstü oyunlarda kimi, masa lövhəsi və özü stol kimi olan, döşəmə lövhəsi.

=== Daşlar ===
Qo daşların (''goişi'') tam dəstəsi adətən 181 qara və 180 ağ daşdan ibarətdir; 19×19 olan torda 361 nöqtə var, dəməli tam dəstədə bütün nöqtələri doldurmaq üçün yətər daş sayı var və qaralarda ağlardan bir daş çoxdu, çünki qara daşlarla oynayan birinci gedir.

Ənənəvi yapon qo daşları iki tərəfdən qabarıqdılar və bəzi [[ikitaylılar]]dan (ağlar) və şiferdən (qaralar) istehsal edilirlər. Ən baha qo daşları [[yəşim]]dən olanlar sayılırdılar. Bu cür yəşim daşlar addımbaşı hökm sürən İmperatorlara hədiyyə kimi verilirdilər.<ref name="EquipStones">{{citation | last = Fairbairn | first = John | authorlink = John Fairbairn (writer) | title = A Survey of the best in Go Equipment | year = 1992 }} in Bozulich 2001—pp. 142–155</ref>

Çində isə ənənəvi qo daşları bir tərəfdən qabarıqdılar<ref name="EquipStones"/> və [[:zh:云子|yunzi]] adlı qarışıqdan edilir.

=== Fincanlar ===
Daşlar üçün fincanların forması aşağıdan hamar olan sferadır.<ref name="EquipBowls">Fairbairn 1992 pp. 153–155</ref> ''Go Seigen'' kimi bilinən Çin qo fincanları daha böyüdülər və forması daha dairəvidir; Yapon ''Kitani'' adlı qo fincanların forması isə daha çox [[:en:Snifter|snifterə]] oxşayır. Fincanlar ənənəvi itiləmiş ağacdan istehsal olunurlar. Yaponiya ənənəvi qo fincanları [[tut|tut ağacından]] eləyirlər, lakin bu maddi çox bahadır.

== Azərbaycanda ==
Oyun Azərbaycanda qədim zamanlarda qara və ağ daşlarla deyil, qara və ağ kişmişlərlə oynanılıb. Ona görə də bu oyunu bəzən "kişmiş oyunu" da adlandırmışlar. Oyuna qaralar başlayır. Digər stolüstü oyunlardan fərqli olaraq qalaqapı oyununda qaraların başlaması oyun lövhəsində qara daşın oyundaşın ürəyinə tərəf olan hissəyə qoyulması ilə (ürəyə yaxınlıq, səmimiyyət əlaməti olaraq) nəticələnir. Əvəzində isə "siftə" olaraq bir neçə qara daşın ağlara verilməsi, bir növ, oyundaşların savaş meydanında güclərini tarazlaşdırır.<ref name="naile"/>

Bu oyunda daha güclü olan zəifə "dədəboyu" (şans) verir. Belə ki, dədəboyu bəndlərinə 9-a kimi sayda qara daşlar düzülə bilər. Daha sonra qeyd etmək olar ki, hər hansı daşın lövhəyə qoyulması gediş yox, dov adlanır. Yəni oyundaşlar hər dəfə növbə ilə bir-birinə dov gəlirlər, öz güclərini artırırlar. Hər bir oyunda olduğu kimi, qalaqapıda da qadağa qoyulmuş dovların edilməsi mümkün hesab olunmur. Belə ki, bu zaman qarşı tərəf "kov deyil" deyərək oyundaşa daşını başqa bəndə qoymağı təklif edir. Oyunda yaranmış hər hansı vəziyyətin təkrarı da "kov deyil" qaydasına tabedir.<ref name="naile">Əskər, Nailə (2017), İSLAM COĞRAFİYASI VƏ AZƏRBAYCANDA OYUNLAR, Bakı: AMEA Folklor İnstitutu</ref>

== Mədəniyyətdə ==
[[Fayl:Gobildalt.jpg|thumb|300px|Yapon qeyşalar qo oynayırlar, müəllif — Eydzan, 1811-ci il]]

Qo oyunu oynamağa öyrədən xüsusi ədəbiyyətdən başqa, məsələn üçün Nobel mükafatın laureatı olan, yapon yazıçısı, [[Yasunari Kavabata]]nın yazdığı ''Meijin'' ({{dil-ja|名人}}, digər tərcümədə ''Qo oyunun ustası'') kitabı və Çində anadan olmuş Fransa müəllifin, Şan Sanın ''Qo oynayan qız'' ({{Dil-fr|La Joueuse de go}}) kitabı və başqaları.<ref name=books>{{cite web|url=http://senseis.xmp.net/?Literature|title=Список книг, в которых го является частью сюжета|work=Senseis library|lang=en|accessdate=2011-07-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6114vYrwN?url=http://senseis.xmp.net/?Literature|archivedate=2011-08-17|url-status=live}}</ref><ref name="go_culture">{{cite web|url=http://e-burg.weiqi.ru/2006/08/15/30/|title=Список произведений культуры о го|accessdate=2011-07-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6114wBby1?url=http://e-burg.weiqi.ru/2006/08/15/30/|archivedate=2011-08-17|url-status=live}}</ref>

Qo oyunu çoxlu Şərqi Asiya filmlərində görmək olar. Bəzi filmlərində qo məzmunun əsasıdır. Məsələn, Çin əsəli Yaponiya qo oyunçu, Qo Seyqen haqqında ''Qo ustası'' Çin bioqrafiya filmi. Qərbd filmlərdə də bəzən qo oyunu görmək olar. Məsələn üçün, ''<math>\pi</math>'' adlı psixoloji triller və ''[[Ağıl oyunları (film, 2001)|Ağıl oyunları]]'' bioqrafik drama filmlərdə. 2010-cu ilin ''[[Tron: İrs (film, 2010)|Tron: İrs]]'' fantastik filmində qo baş personajların virtual reallığda sevdiyi əyləncədir.<ref name=tron1>{{cite web|url=http://www.usgo.org/news/2010/12/tron-captured/|title=Tron, Captured|publisher=American Go Association|date=2010-12-23|accessdate=2011-03-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6114wzalH?url=http://www.usgo.org/news/2010/12/tron-captured/|archivedate=2011-08-17|url-status=live}}</ref><ref name=tron2>{{cite web|url=http://www.usgo.org/news/2010/12/tron-captured/|title=GO SPOTTING: Tron: a Legacy of Go|publisher=American Go Association|date=2010-12-20|accessdate=2011-03-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6114wzalH?url=http://www.usgo.org/news/2010/12/tron-captured/|archivedate=2011-08-17|url-status=live}}</ref>

Qo oyunun müasir gənclərin arasında məşhur olmağında böyük rolu ''[[Hikaru no Go]]'' adlı [[manqa]] və eyni adlı [[anime]] oynayıblar.

Yaponiyanın [[Ukiyo-e]] adlı təsviri sənətin növündə qo mövzulardan biridir.<ref name=ukie>{{cite web|url=http://www.pandanet.co.jp/English/gallery.html|title=The IGS Art Gallery|publisher=Pandanet|lang=en|accessdate=2011-07-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6114zGyW4?url=http://www.pandanet.co.jp/English/gallery.html|archivedate=2011-08-17|url-status=live}}</ref><ref name=ukie2>{{cite web|url=http://www.loc.gov/exhibits/ukiyo-e/images.html|title=The Floating World of Ukiyo-e|publisher=Library of Congress|lang=en|accessdate=2011-07-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/61151RF3G?url=http://www.loc.gov/exhibits/ukiyo-e/images.html|archivedate=2011-08-17|url-status=live}}</ref>

== Maraqlı faktlar ==
[[XVII əsr]]in ikinci yarısında yazılmış "[[Xaqakuri]]" kitabında danışılır ki, sahibkar knyaz [[:en:Nabeshima Mitsushige|Nabesimanın]] işlər müdiri Sukedzaemonun yanına göndərilən knyazın bir nümayəndəsi ona belə əmr çatdırdı: Qızının səfeh əxlaqsızlığı ilə öz adını şərəfsizləşdirdiyi üçün qoy özünü [[harakiri]] etsin. Sukedzaemon o vaxt qo oyunu ilə məşğul idi. Əmri eşidən Sukedzaemon yanına göndərilən o adama oyunu oynayıb qurtarana qədər gözləməsini və oyuna baxmasını xahiş etdi. Oyun qurtaran kimi Sukedzaemon bir kənara çəkildi və sakitcə öz qarnını cırdı.<ref name="Fazil">''[[Şahin Fazil]]''. Yaponiya səfərnaməsi. Elm və təhsil. Bakı, 2011. S. 169–170.</ref>

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
{{Xarici keçidlər}}
{{İntellektual oyunlar}}

[[Kateqoriya:Qo| ]]
[[Kateqoriya:Yaponiya oyunları]]
[[Kateqoriya:Stolüstü oyunlar]]