Neptun (planet) üçün mənbəyə bax

{{digər məna|Neptun}}

{{Seçilmiş məqalə}}
{{Planet
| adı = Neptun
| simvol = [[File:Neptune symbol (bold).svg|24px|♆]]
}}
'''Neptun''' — [[Günəş sistemi]]ndə səkkizinci və məlum olan ən uzaq [[planet]].

[[Xarici planetlər|Nəhəng planetlər]] qrupuna daxil olan Neptun Günəş sistemində diametrinə görə dördüncü, kütləsinə görə isə üçüncü yeri tutur. Neptunun kütləsi [[Yer]]in kütləsindən 17 dəfə daha çoxdur. Bu göstərici Neptunun əkizi hesab olunan [[Uran (planet)|Uranda]] 15 dəfəyə uyğun gəlir. Neptun [[Günəş]]dən 30,1 [[Astronomik Vahid|AV]] uzaqlıqda (4,50×10<sup>9</sup> km) yerləşir və Günəş ətrafında hərəkətini 164,8 ilə tamamlayır. Neptun adı [[Roma mifologiyası]]ndan qaynaqlanır. [[Neptun (mifologiya)|Neptun]] [[Roma mifologiyası]]nda dəniz tanrısı hesab olunurdu. Planetin astronomik simvolu olan ♆ işarəsi də Neptunun əlində təsvir olunan üçdişli mizraqla bağlıdır.

Neptunu adi gözlə görmək mümkün deyildir və [[Günəş sistemi]]ndə varlığı riyazi hesablamalarla qabaqcadan xəbər verilərək empirik müşahidələrlə tapılan ilk [[planet]]dir. [[Aleksi Buva]]nın rəhbərliyində aparılan tədqiqatlar nəticəsində, [[Uran (planet)|Uran]]ın orbitində baş verən gözlənilməz dəyişikliklərə bilinməyən planetin səbəb ola biləcəyi düşüncəsi ortaya atıldı. Neptun daha sonradan 23 sentyabr 1846-cı ildə [[İohann Qotfrid Qal]] tərəfindən [[Urban Leverye]]nin qabaqcadan xəbər verdiyi mövqenin çox yaxınlığında müşahidə olundu. Neptunun ən böyük peyki olan [[Triton (peyk)|Triton]] planetin kəşfindən qısa müddət sonra kəşf olunsa da, qalan 14 peyk [[XX əsr]]də kəşf olunmuşdur. Neptun [[Yer]]dən çox uzaqda yerləşməsi səbəbindən kiçik görünür və bu da onun [[teleskop]]larla müşahidəsini çətinləşdirir. 25 avqust 1989-cu ildə [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si Neptunun yaxınlığından keçərək müşahidələr aparmışdır.<ref>Chang, Kenneth (18 October 2014). [http://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html "Dark Spots in Our Knowledge of Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220924114642/https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |date=2022-09-24 }}. New York Times.</ref> Bundan başqa [[Habbl teleskopu]] və [[Yer]]dəki böyük teleskopların uyğun optik sistemlərindən istifadə olunaraq Neptunun uzaqdan da ətraflı müşahidəsi mümkün olmuşdur.

Neptunun tərkibi [[qaz nəhəngləri]] olan [[Yupiter (planet)|Yupiter]] və [[Saturn (planet)|Saturndan]] fərqli olaraq [[Uran (planet)|Uranla]] oxşardır. Neptunun [[atmosfer]]i Yupiter və Saturnda olduğu kimi əsasən [[Hidrogen]] və [[Helium]] olmaqla, [[Karbohidrogenlər]] və [[Azot]]dan təşkil olunduğu halda, nisbətən yüksək miqdarda olan [[Su]], [[Ammonyak]] və [[Metan]] buzları ilə onlardan fərqlənir. Neptunun daxili Uran kimi buz və qayadan ibarətdir.<ref>Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (December 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS…43.1517P. doi:10.1016/0032–0633(95)00061–5.</ref> Bu fərqin olması səbəbindən, [[Uran (planet)|Uran]] və Neptun [[astronom]]lar tərəfindən [[buz nəhəngləri]] olaraq təsnif olunmuşdur.<ref name="AA">Lunine, Jonathan I. (September 1993). "The Atmospheres of Uranus and Neptune". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 31: 217–263. Bibcode:1993ARA&A..31..217L. doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245.</ref> Neptunun göy rəngi planetin üst qatlarında mövcud olan [[Metan]]dan qaynaqlanır.<ref name="BB">Munsell, Kirk; Smith, Harman; Harvey, Samantha (13 November 2007). [http://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune/indepth "Neptune overview"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20171202185034/https://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune/indepth |date=2017-12-02 }}. Solar System Exploration. NASA.</ref>

[[Uran (planet)|Uran]]ın dumanlı və nisbətən durğun olan [[atmosfer]]inin əksinə olaraq, Neptunun atmosferi aktivdir və hava hadisələri müşahidə olunur. [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]sinin 1989-cu ildəki uçuşu zamanı mövcud olan və [[Yupiter (planet)|Yupiterin]] [[Böyük qırmızı ləkə]]sinə oxşayan [[Böyük tünd ləkə]] buna örnək ola bilər. Bu hava hadisələrinin baş vermə səbəbi sürəti saatda 2100 kilometrə çatan [[Günəş sistemi]]nin digər [[planet]]lərinə nəzərən ən güclü küləklərdir.<ref name="CC">Suomi, V. E.; Limaye, S. S.; Johnson, D. R. (1991). "High Winds of Neptune: A possible mechanism". Science. 251 (4996): 929–932. Bibcode:1991Sci…251..929S. doi:10.1126/science.251.4996.929. PMID 17847386.</ref> [[Günəş]]ə uzaq olması səbəbindən planetin üst qatlarının istiliyi −218 [[Selsi|°C]]-yə bərabərdir və bu göstərici ilə Neptun Günəş sistemində [[Uran (planet)|Urandan]] sonra bilinən ən soyuq planetdir. Neptunun mərkəzində istiliyin təqribən 5100 [[Selsi|°C]] olduğu düşünülür.<ref name="DD">Hubbard, W. B. (1997). "Neptune's Deep Chemistry". Science. 275 (5304): 1279–1280. doi:10.1126/science.275.5304.1279. PMID 9064785.</ref><ref name="EE">Nettelmann, N.; French, M.; Holst, B.; Redmer, R. "Interior Models of Jupiter, Saturn and Neptune" (PDF). University of Rostock.</ref> Neptun zəif halqa sisteminə sahibdir. Planetin halqalarının olması 1960-cı illərdə məlum olsa da, [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si tərəfindən varlığı təsdiq olunmuşdur.<ref name="FF">Wilford, John N. (10 June 1982). [http://www.nytimes.com/1982/06/10/us/data-shows-2-rings-circling-neptune.html "Data Shows 2 Rings Circling Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220513121620/https://www.nytimes.com/1982/06/10/us/data-shows-2-rings-circling-neptune.html |date=2022-05-13 }}. The New York Times.</ref>

== Tarixi ==

=== Kəşfi ===
Neptunun müşahidəsinə dair ilk qeydlər [[Qalileo Qaliley]]ə məxsusdur. O, 28 dekabr 1612-ci il və 27 yanvar 1613-cü ildə Neptunu müşahidə etmiş, buna baxmayaraq hərəkətsiz olduğunu düşünməsi səbəbindən [[ulduz]] olduğunu zənn etmişdir. Bu səbəbdən də Qalileo Qalileyin müşahidəsi Neptunun kəşfi kimi qiymətləndirilmir.<ref>Hirschfeld, Alan (2001). Parallax: The Race to Measure the Cosmos. New York, New York: Henry Holt. ISBN 978-0-8050-7133-7.</ref> Qalileyin ilk müşahidəsini apardığı vaxtlar Neptun və [[Yer]]in orbitdəki hərəkət istiqamətləri tərsinə dönməkdə idi. Bu qısa müddətdə planetlər Yerdən hərəkətsiz kimi müşahidə olunur. Bu da dövrün teleskopu ilə Qalileyin Neptunun hərəkətini müşahidə etməsini çətinləşdirmişdir.<ref>Littmann, Mark; Standish, E. M. (2004). Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System. Courier Dover Publications. ISBN 978-0-486-43602-9.</ref> Bununla yanaşı, 2009-cu ilin iyulunda [[Melburn Universiteti]]ndə [[fizik]] olan Devid Ceymison [[Qalileo Qaliley]]in Neptunun hərəkət etməsini müşahidə etməsinin mümkün olduğunu bildirmişdir.<ref>Britt, Robert Roy (2009). [http://www.nbcnews.com/id/31835303#.V-hMs_l97Dc "Galileo discovered Neptune, new theory claims"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131104140532/http://www.nbcnews.com/id/31835303#.V-hMs_l97Dc |date=2013-11-04 }}. MSNBC News</ref>

1821-ci ildə [[Aleksi Buva]] Neptunun qonşusu olan [[Uran (planet)|Uran]]ın orbitinin astronomik cədvəlini dərc etdi.<ref>Bouvard, A. (1821). Tables astronomiques publiées par le Bureau des Longitudes de France. Paris: Bachelier.</ref> Uranın orbitinin müşahidəsi əsasında formalaşdırılan bu cədvəldə xətaların olduğu aşkarlandı. Aleksi Buva hələ bilinməyən bir planetin Urana cazibə qüvvəsi ilə təsir göstərərək, xətalara səbəb ola biləcəyi düşüncəsini ortaya atdı.<ref name="CVB">Airy, G. B. (13 November 1846). "Account of some circumstances historically connected with the discovery of the planet exterior to Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 121–144. Bibcode:1846MNRAS…7..121A. doi:10.1002/asna.18470251002.</ref> 1843-cü ildə [[Con Adams]] Uranın orbiti ilə bağlı məlumatlara əsaslanaraq tədqiqatlara başladı. Daha sonra o, [[Kembric Rəsədxanası]]nın rəhbəri olan [[Ceyms Şali]]nin vasitəçiliyi ilə Krallıq astronomu olan [[Corc Eri]]dən 1844-cü ilin fevral ayında yeni göstəricilər istədi. Con Adams 1845–1846-cı illərə qədər tədqiqatlarına davam etdi və yeni planetlə bağlı bir sıra fərqli təxminlər ortaya atdı.<ref>O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. (2006). [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Adams_Neptune.html "John Couch Adams' account of the discovery of Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080126124928/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Adams_Neptune.html |date=2008-01-26 }}. University of St Andrews.</ref><ref>Adams, J. C. (13 November 1846). "Explanation of the observed irregularities in the motion of Uranus, on the hypothesis of disturbance by a more distant planet". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 149–152. Bibcode:1846MNRAS…7..149A. doi:10.1093/mnras/7.9.149.</ref>
[[Fayl:Urbain Le Verrier.jpg|150px|thumb|left|[[Urban Leverye]].]]
1845–1846-cı illərdə [[Urban Leverye]] müstəqil şəkildə yeni planetin yeri ilə bağlı bir sıra hesablamalar ortaya atdı. Buna baxmayaraq, onun işləri [[Fransa]]da geniş əks-sədaya səbəb olmadı. 1846-cı ilin iyun ayında Urban Leveryenin dərc etdiyi göstəriciləri görən Corc Eri, göstəricilərin Con Adamsın göstəriciləri ilə uyğunluq təşkil etdiyini gördü. Bu səbəbdən də Corc Eri Kembric Rəsədxanasının rəhbəri olan Ceyms Şalini ehtimal olunan yeni planeti axtarmağa razı saldı. Ceyms Şali 1846-cı ilin avqust ayından sentyabradək göyü müşahidə etsə də, nəticə əldə edə bilmədi.<ref name="CVB" /><ref name="Challis, Rev 1846">Challis, Rev. J. (13 November 1846). "Account of observations at the Cambridge observatory for detecting the planet exterior to Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 145–149. Bibcode:1846MNRAS…7..145C. doi:10.1093/mnras/7.9.145.</ref>

[[Urban Leverye]] [[Berlin Rəsədxanası]]nda [[astronom]] olan [[İohann Qotfrid Qal]]a məktub yazaraq, onu yeni planeti axtarmağa təşviq etdi. Berlin Rəsədxanasında tələbə olan Henrix d`Arrest İohann Qotrid Qala Urban Leveryenin təxmin etdiyi bölgənin hal-hazırkı vəziyyəti ilə o dövrə aid olan vəziyyətini, bir [[planet]]in sabit [[ulduz]]a nəzərən yerdəyişməsini də nəzərə alaraq müqayisə etməsini təklif etdi. Neptun 23 sentyabr 1846-cı ildə, Urban Leveryenin məktubunu aldıqları günün gecəsi kəşf olundu. İohann Qotfird Qalın Neptunu müşahidə etdiyi yer Urban Leveryenin təklif etdiyi yerin 1° uzaqlığında idi ki, bu göstərici [[Con Adams]]ın təklif etdiyi yerdən 12° uzaqlıqda idi. Daha sonra [[Ceyms Şali]] [[4 avqust|4]] və 12 avqust tarixlərində Neptunu iki dəfə müşahidə etdiyinin fərqinə vardı. Buna baxmayaraq o, yenilənmiş ulduz xəritəsinə sahib deyildi və Neptunu müşahidə edərkən onun axtardığı yeni planet ola biləcəyini düşünməmişdi.<ref name="CVB" /><ref name="Challis, Rev 1846" /><ref>Galle, J. G. (13 November 1846). "Account of the discovery of the planet of Le Verrier at Berlin". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 153. Bibcode:1846MNRAS…7..153G. doi:10.1093/mnras/7.9.153.</ref>

Neptunun kəşfindən sonra, [[fransızlar]] və [[ingilislər]] arasında kəşfə haqq iddiası uğrunda kəskin milliyyətçi rəqabət başladı. Sonda beynəlxalq razılaşma ilə kəşfdə [[Con Adams]] və [[Urban Leverye]]nin haqq iddialarının ortaq olması qərarlaşdırıldı. 1966-cı ildən bu yana [[Denis Raulins]]dən başlayaraq Con Adamsın kəşfdə haqq iddiasına sahib olması məsələsinə şübhə ilə yanaşılmağa başlanıldı. Bundan sonra 1998-ci ildə [[Qrinviç Rəsədxanası]]nda yerləşən Neptun kağızları yenidən tədqiq olundu.<ref>Kollerstrom, Nick (2001). [https://web.archive.org/web/20051116012726/http://www.ucl.ac.uk/sts/nk/neptune/ "Neptune's Discovery. The British Case for Co-Prediction."]. University College London. Archived from the original on 11 November 2005.</ref> Bu sənədlərin müşahidə olunmasından sonra Con Adamsın Urban Leverye ilə bərabər haqlara sahib olmadığı yanaşması ortaya atılmışdır. Onların yanaşmasına görə burada haqq iddiası planetin yerini müəyyənləşdirən və [[astronom]]ları onu tapması üçün təşviq edən Urban Leveryeyə məxsusdur.<ref>William Sheehan; Nicholas Kollerstrom; Craig B. Waff (December 2004). [http://www.scientificamerican.com/article/the-case-of-the-pilfered/ "The Case of the Pilfered Planet – Did the British steal Neptune?"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220723165327/https://www.scientificamerican.com/article/the-case-of-the-pilfered/ |date=2022-07-23 }}. Scientific American</ref>

=== Adlandırma ===
Kəşfindən keçən qısa müddət ərzində Neptun ''Leveryenin planeti'' ya da ''Uranın orbitinin xaricində yerləşən planet'' olaraq tanınırdı. Adla bağlı ilk təklif [[İohann Qotfrid Qal]] tərəfindən edilmişdir. O, ''[[Yanus]]'' adını təklif edirdi. [[İngiltərə]]də isə [[Ceyms Şali]] tərəfindən ''[[Okean (mifologiya)|Okean]]'' adı təklif edilmişdir.<ref>Moore, Patrick (2000). The Data Book of Astronomy. CRC Press. ISBN 978-0-7503-0620-1.</ref>

Kəşfini adlandırma haqqının özünə aid olduğunu bildirən [[Urban Leverye]] yeni kəşf olunmuş planeti ''Neptun'' olaraq adlandırdı.<ref>Littmann, Mark (2004). Planets Beyond, Exploring the Outer Solar System. Courier Dover Publications. p. 50. ISBN 978-0-486-43602-9.</ref> Daha sonra isə, oktyabrda planetə öz adının verilməsini təklif etdi. Buna baxmayaraq onun bu təklifi [[Fransa]]dan kənarda qəbul olunmadı.<ref>Baum, Richard; Sheehan, William (2003). In Search of Planet Vulcan: The Ghost in Newton's Clockwork Universe. Basic Books. pp. 109–110. ISBN 978-0-7382-0889-3.</ref> Fransız mənbələrində [[Uran (planet)|Uran]]ın adı planeti kəşf edən [[Vilyam Herşel]]in şərəfinə ''Herşel'' olaraq dəyişdirildi. Neptun planetin adı isə ''Leverye'' olaraq qeyd olundu.<ref>Gingerich, Owen (1958). "The Naming of Uranus and Neptune". Astronomical Society of the Pacific Leaflets. 8: 9–15. Bibcode:1958ASPL….8….9G.</ref>

29 dekabr 1846-cı ildə [[Fridrix Struve]] [[Rusiya Elmlər Akademiyası]]na Neptun adını təklif etdi.<ref>Hind, J. R. (1847). [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/asna.18470252102/abstract "Second report of proceedings in the Cambridge Observatory relating to the new Planet (Neptune)"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170910061029/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/asna.18470252102/abstract |date=2017-09-10 }}. Astronomische Nachrichten. 25 (21): 309–314. Bibcode:1847AN…..25..309.. doi:10.1002/asna.18470252102.</ref> Daha sonra Neptun adı beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən də qəbul edildi. [[Neptun (mifologiya)|Neptun]] [[Roma mifologiyası]]nda dəniz tansı idi və onun [[yunan mifologiyası]]ndakı qarşılığı [[Poseydon]] idi. [[Yer]]in adından başqa digər [[planet]]lərin adları Roma mifologiyasına uyğun gəlirdi. Neptunun da bu cür adlandırılması ilə ənənəyə sadiq qalındı.<ref name="bnhmj">Blue, Jennifer (17 December 2008). [http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets "Planet and Satellite Names and Discoverers"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180809110639/https://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets |date=2018-08-09 }}. USGS.</ref>

Yunan-Roma mədəniyyəti ilə birbaşa əlaqəsi olmayan ölkələrdə də Neptun adının müxtəlif formalarından istifadə olunur. [[Çincə]], [[Yaponca]] və [[Koreya dili|Koreyacada]] [[Neptun (mifologiya)|Neptun]] [[Roma mifologiyası|mifologiyada]] dəniz tanrısı olduğu üçün planet ''Dəniz kralı ulduzu'' ({{Dil-zh|海王星}}) olaraq adlandırılmışdır.<ref>[http://nineplanets.org/days.html "Planetary linguistics"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100407154905/http://www.nineplanets.org/days.html |date=2010-04-07 }}. nineplanets.org.</ref> [[Monqollar]] Neptunu ''Dalay Van'' ({{Dil-mn|Далайн ван}}) olaraq adlandırmışdır. Bu ad monqolların inancında olan dəniz tanrısının adı ilə bağlıdır. [[Yunanlar]] Neptunu ''[[Poseydon]]'' ({{Dil-el|Ποσειδώνας, Poseidonas}}) olaraq adlandırmışdır.<ref>[http://www.greek-names.info/greek-names-of-the-planets/ "Greek Names of the Planets"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100509164917/http://www.greek-names.info/greek-names-of-the-planets/ |date=2010-05-09 }}. Retrieved 14 July 2012. Neptune or Poseidon as is its Greek name, was the God of the Seas. It is the eight planet from the sun… See also the Greek article about the planet.</ref> [[İvrit dili]]ndə planet üçün əvvəlcə ''Rahab'' ({{Dil-he|רהב}}) adı istifadə olunurdu. Rahab haqqında [[Zəbur]] kitabında danışılan dəniz varlığıdır. Buna baxmayaraq 2009-cu ildən, İvrit Dili Akademiyasının qəbul etdiyi qərara görə planet [[latın dili]]ndəki adına uyğun olaraq Neptun ({{Dil-he|נפטון}}) şəklində adlandırılmışdır.<ref>[http://www.haaretz.com/uranus-and-neptune-get-hebrew-names-at-last-1.1053 "Uranus and Neptune get Hebrew names at last"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170908200525/http://www.haaretz.com/uranus-and-neptune-get-hebrew-names-at-last-1.1053 |date=2017-09-08 }}, Haaretz.com</ref><ref>[http://www.hayadan.org.il/hebrew-names-to-uranus-and-neptune-3112090 "Hebrew names to Uranus and Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170827041943/http://www.hayadan.org.il/hebrew-names-to-uranus-and-neptune-3112090 |date=2017-08-27 }} Hayadan.org.il (Hebrew)</ref> [[Maorilər]] Neptunu mifologiyalarındakı dəniz tanrısı olan olan Tanqaroanın adı ilə adlandırmışlar.<ref>[http://nineplanets.org/days.html "Appendix 5: Planetary Linguistics"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100407154905/http://www.nineplanets.org/days.html |date=2010-04-07 }}, Nineplanets.org</ref>

=== Statusu ===
Kəşf edildiyi 1846-cı ildən 1930-cu ildə [[Pluton]]un kəşf edilməsinə qədər bilinən ən uzaq [[planet]] olmuşdur. Pluton kəşf edildiyi dövrdə planet olaraq qəbul olunmuşdur. Plutonun orbitinin [[Günəş]]ə Neptundan daha yaxın olduğu 1979–1999-cu illər arasında qalan 20 illik dövr istisna olmaqla, Neptun sonuncu planetdən əvvəlki planet olaraq hesab olunurdu.<ref>Long, Tony (21 January 2008). [https://www.wired.com/2008/01/dayintech-0121/ "Jan. 21, 1979: Neptune Moves Outside Pluto's Wacky Orbit"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20140320051641/http://www.wired.com/science/discoveries/news/2008/01/dayintech_0121 |date=2014-03-20 }}. Wired</ref> 1992-ci ildə [[Koyper qurşağı]]nın kəşfindən sonra, Plutonun qurşağın bir üzvü olması məsələsi [[astronom]]lar arasında mübahisəyə səbəb oldu.<ref>Weissman, Paul R. (1995). "The Kuiper Belt". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 33: 327–357. Bibcode:1995ARA&A..33..327W. doi:10.1146/annurev.aa.33.090195.001551.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20060615200253/http://www.iau.org/STATUS_OF_PLUTO.238.0.html "The Status of Pluto:A clarification"]. International Astronomical Union, Press release. 1999. Archived from the original on 15 June 2006.</ref> 2006-cı ildə [[Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı]] [[planet]] anlayışının tərifini dəqiqləşdirdi və [[Pluton]] [[cırtdan planet]] olaraq yenidən təsnif olundu. Bu dövrdən sonra Neptun bilinən ən uzaqda yerləşən planet olaraq qəbul olunmuşdur.<ref>[http://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf "IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20090620102000/http://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf |date=2009-06-20 }} (PDF). IAU. 24 August 2006.</ref> [[Günəş sistemi]]nin Neptundan kənarda yerləşən kosmik cismləri [[Neptunxarici cisim|Neptunxarici cismlər]] olaraq adlandırılır.

== Fiziki xüsusiyyətləri ==
10243×10<sup>26</sup><ref name="B" /> kiloqramlıq kütlə ilə [[Yer]]dən 17 dəfə ağır<ref>[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html "Neptune Fact Sheet"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100701192119/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html |date=2010-07-01 }}. NASA.</ref> olan Neptunun kütləsi [[Yupiter (planet)|Yupiterin]] kütləsinin 1/19-i qədərdir.<ref>Unsöld, Albrecht; Baschek, Bodo (2001). The New Cosmos: An Introduction to Astronomy and Astrophysics (5th ed.). Springer. p. 47. ISBN 978-3-540-67877-9. See Table 3.1.</ref> Neptunda 1 bar təzyiqda 11,15&nbsp;m/s<sup>2</sup> qravitasiya qüvvəsi vardır ki, bu göstərici Yerin səth qravitasiyasından 1,14 dəfə çoxdur. Bu göstərici ilə Neptun yalnız Yupiterdən geri qalır. Neptunun [[ekvator]] radiusu 24764 kilometrdir.<ref name="C" /> Bu göstərici Yerin ekvator radiusundan təqribən 4 dəfə çoxdur. Neptun da [[Uran (planet)|Uran]] kimi [[Buz nəhəngləri|buz nəhəngidir]] və digər nəhəng planetlər olan [[Yupiter (planet)|Yupiter]] və [[Saturn (planet)|Saturna]] nisbətən daha kiçikdir.<ref name="ADfbd">Boss, Alan P. (2002). "Formation of gas and ice giant planets". Earth and Planetary Science Letters. 202 (3–4): 513–523. Bibcode:2002E&PSL.202..513B. doi:10.1016/S0012–821X(02)00808–7.</ref> Fiziki xüsusiyyətlərinə görə Neptunla oxşarlıq təşkil edən [[ekzoplanet]]ləri şərti olaraq Neptunlar sinfinə daxil edirlər.<ref>Lovis, C.; Mayor, M.; Alibert Y.; Benz W. (18 may 2006). [http://www.eso.org/public/news/eso0618/ "Trio of Neptunes and their Belt"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100113120656/http://www.eso.org/public/news/eso0618/ |date=2010-01-13 }}. ESO. Retrieved 25 February 2008.</ref>

=== Daxili quruluşu ===
[[Fayl:Neptune diagram.svg|300px|thumb|right|Neptunun daxili quruşu:<br> 1) Üst atmosfer, üst buludlar.<br> 2) [[Hidrogen]], [[Helium]] və [[Metan]]dan ibarət olan atmosfer.<br> 3) [[Su]], [[Ammonyak]] və [[Metan]] buzundan ibarət olan mantiya.<br> 4) Bərk maddələrdən ibarət olan nüvə <small>(Silikatlar və [[Nikel]]-[[Dəmir]])</small>.
]]
Neptunun daxili quruluşu [[Uran (planet)|Uran]]ın daxili quruluşuna oxşardır. Neptunun atmosferi planetin ümumi kütləsinin 5–10%-ni, kənardan mərkəzə qədər olan məsafənin isə 10–20%-ni təşkil edir. Neptunda atmosfer təzyiqi 10 [[Paskal (ölçü vahidi)|GPa]]-ya bərabərdir ki, bu göstərici [[Yer]]dəki atmosfer təzyiqindən 100000 dəfə çoxdur. [[Metan]], [[Ammonyak]] və [[Su]] miqdarı atmosferin aşağı hissələrində daha yüksəkdir.<ref name="DD" />

Neptunun mantiyası [[Yer]]in kütləsindən 10–15 dəfə çox kütləyə sahibdir və [[Su]], [[Ammonyak]] və [[Metan]] baxımından zəngindir.<ref name="A" /> [[Planet]]ləri öyrənən elmdə bu quruluşa sahib olan mantiya buzlu olsa da, isti və axışqan olaraq adlandırılır. Yüksək səviyyədə elektrik keçiriciliyi olan bu sahə bəzən Su-Ammonyak okeanı olaraq adlandırılır.<ref>Atreya, S.; Egeler, P.; Baines, K. (2006). [http://www.cosis.net/abstracts/EGU06/05179/EGU06-J-05179-1.pdf "Water-ammonia ionic ocean on Uranus and Neptune?"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190918194516/https://www.cosis.net/abstracts/EGU06/05179/EGU06-J-05179-1.pdf |date=2019-09-18 }} (PDF). Geophysical Research Abstracts. 8: 05179.</ref> Mantiyanın [[ion]]laşmış su qatının olduğu ehtimal olunur. Daha dərinlərdə superionlaşmış su olduğu ehtimal olunur ki, burada [[Oksigen]] kristallaşmış haldadır. Buna baxmayaraq [[Hidrogen]] ionları qəfəsin içində sərbəst şəkildə hərəkət edə bilir.<ref>[https://www.newscientist.com/article/mg20727764.500-weird-water-lurking-inside-giant-planets/ Weird water lurking inside giant planets] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180212143537/https://www.newscientist.com/article/mg20727764.500-weird-water-lurking-inside-giant-planets/ |date=2018-02-12 }}, New Scientist,1 September 2010, Magazine issue 2776.</ref> 7000&nbsp;km dərinlikdə yüksək təzyiq səbəbindən [[Metan]]ın [[almaz]] kristalları olaraq dolu kimi yağdığı düşünülür.<ref>Kerr, Richard A. (1999). "Neptune May Crush Methane Into Diamonds". Science. 286 (5437): 25a–25. doi:10.1126/science.286.5437.25a. PMID 10532884.</ref> Lourens Livermor Milli Labaratoriyasında aparılan yüksək təzyiq təcrübələrindən əldə olunan nəticələr əsasında maye okeanında üzən almazların ola biləcəyi ehtimalı ortaya atılmışdır.<ref>Baldwin, Emily (21 January 2010). [http://astronomynow.com/news/n1001/21diamond/ "Oceans of diamond possible on Uranus and Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220408142901/http://www.astronomynow.com/news/n1001/21diamond/ |date=2022-04-08 }}. astronomynow.com.</ref><ref>Bradley, D. K.; Eggert, J. H.; Hicks, D. G.; Celliers, P. M. (July 30, 2004). [https://e-reports-ext.llnl.gov/pdf/310197.pdf "Shock Compressing Diamond to a Conducting Fluid"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20161221011243/https://e-reports-ext.llnl.gov/pdf/310197.pdf |date=2016-12-21 }} (PDF). Physical Review Letters.</ref><ref>Eggert, J. H.; Hicks, D. G.; Celliers, P. M.; Bradley, D. K.; et al. (8 November 2009). [http://www.nature.com/nphys/journal/v6/n1/abs/nphys1438.html "Melting temperature of diamond at ultrahigh pressure"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170626142923/http://www.nature.com/nphys/journal/v6/n1/abs/nphys1438.html |date=2017-06-26 }}. Nature Physics. 6 (40): 40–43. doi:10.1038/nphys1438.</ref>

Neptunun nüvəsi [[Dəmir]], [[Nikel]] və Silikatlardan təşkil olunmuşdur və [[Yer]]in kütləsindən 1,2 dəfə çox kütləyə sahibdir.<ref>Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS…43.1517P. doi:10.1016/0032–0633(95)00061–5.</ref> Nüvənin mərkəzində təzyiq Yerin mərkəzində olanın iki qatı qədər, yəni 7 Mbar (700 [[Paskal (ölçü vahidi)|GPa]]), temperatur isə təqribən 5100 [[Selsi şkalası|°C]]-dir.<ref name="DD" /><ref name="EE" />

=== Atmosferi ===
[[Fayl:Neptune clouds.jpg|200px|thumb|left|Neptunun bulud zolaqları]]
Neptunun [[atmosfer]]inin 80%-ni [[Hidrogen]], 19%-ni isə [[Helium]] təşkil edir.<ref name="DD" /> Atmosferdə az miqdarda [[Metan]]a da rast gəlinir. Metanın görünən udulma zolaqlarının qırmızı və infraqırmızı [[spektr]]ində 600&nbsp;nm-dən çox [[dalğa uzunluğu]] vardır. Neptunun atmosferində Metanın olması ona görünən göy rəngini vermişdir. [[Uran (planet)|Uran]] da eyni səbəbdən firuzəyi rəngdə görünür.<ref>Crisp, D.; Hammel, H. B. (14 June 1995). [http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/09/image/a/ "Hubble Space Telescope Observations of Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070802132430/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/09/image/a |date=2007-08-02 }}. Hubble News Center.</ref> Uran və Neptunun atmosferindəki [[Metan]] miqdarı çox yaxın olduğu üçün, rənglərin fərqlənməsinin səbəbinin hələ məlum olmayan atmosfer qarışıqlarının olması düşünülür.<ref name="BB" />
[[Fayl:Neptune-Methane.jpg|200px|thumb|right|Neptunun yaxından çəkilmiş infraqırmızı şəkli. Şəkildə atmosferdəki [[Metan]] zolaqları və planetin dörd peyki görünür:<br> <small>[[Protey (peyk)|Protey]], [[Larissa (peyk)|Larissa]], [[Qalateya (peyk)|Qalateya]], [[Despina (peyk)|Despina]].</small>]]

Neptunun atmosferi iki əsas qatdan ibarətdir. Altda yerləşən troposferdə istilik yüksəldikcə azalır. Üstdəki stratosferdə isə istilik yüksəldikcə artır. Bu iki qatın arasında sərhəd olan tropopauzda təzyiq 0,1 bar (10 kPa) səviyyəsindədir.<ref name="AA" /> Stratosferdən sonra isə təzyiqin 10<sup>−5</sup>−10<sup>−4</sup> mikrobar arasında olduğu termosfer qatı gəlir.<ref name="AA" /> Termosfer tədricən ekzosfer qatına keçir.

Aparılan tədqiqatlar nəticəsində troposferdə yüksəklikdən asılı olaraq dəyişən tərkibli [[bulud]]ların olduğu aşkarlanmışdır. Yüksək hissələrdə yerləşən buludlar [[Metan]]ın sıxlaşmasının mümkün olduğu 1 bardan daha az təzyiqlərdə meydana gəlir. 1–5 bar arası təzyiqdə [[Ammonyak]] və [[Hidrogen sulfid]] buludlarının meydana gəldiyi düşünülür. 5 bardan daha çox təzyiq olan yerlərdə isə buludların [[Su]], Hidrogen sulfid, [[Ammonium sulfid]] və [[Ammonyak]]dan meydana gəldiyi ehtimal olunur. Daha dərinliklərdə, istiliyin 0 [[Selsi şkalası|°C]], təzyiqin 50 bar olduğu yerlərdə su buzu buludlarının formalaşdığı düşünülür. Daha da alt hissələrdə isə [[Ammonyak]] və Hidrogen sulfid buludlarının olduğu düşünülür.<ref name="tyuio">Elkins-Tanton, Linda T. (2006). Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System. New York: Chelsea House. pp. 79–83. ISBN 978-0-8160-5197-7.</ref>

Neptunun yüksəkdə yerləşən buludlarının daha aşağıda yerləşən mat buludlar üzərinə saldığı kölgələr müşahidə olunmuşdur. Yüksəkdə yerləşən buludlar sabit enliklərdə planetin ətrafı boyu zolaqlar əmələ gətirmiş şəkildə görünür. Bu buludlar 50–150&nbsp;km enə sahibdir.<ref name="VBNMJH">Max, C. E.; Macintosh, B. A.; Gibbard, S. G.; Gavel, D. T.; et al. (2003). "Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics". The Astronomical Journal. 125 (1): 364–375. Bibcode:2003AJ….125..364M. doi:10.1086/344943.</ref> Bu yüksəkliklərdə, [[troposfer]] qatında hava hadisələri baş verir. Daha yüksək qatlar olan stratosfer və termosferdə hava hadisələri baş vermir. [[Uran (planet)|Uran]]ın nisbətən kiçik ölçülü mantiyasından fərqli olaraq, Neptun daha böyük həcmli mantiyaya sahibdir.<ref>Frances, Peter (2008). DK Universe. DK Publishing. pp. 196–201. ISBN 978-0-7566-3670-8.</ref>

Neptunun [[spektr]] analizləri göstərmişdir ki, alt stratosferdə [[ultrabənövşəyi şüalanma]]nın məhsulları olan [[Metan]]ın fotolizləri, yəni [[Etan]] və [[Asetilen]] kimi qazlar qərarsız şəkildə sıxlaşmışdır.<ref name="AA" /><ref name="DD" /> Bundan başqa stratosferdə az miqdarda [[Karbon monoksid]] və [[Sianid turşusu]] da vardır.<ref name="AA" /><ref name="ADCVXZ">Encrenaz, Thérèse (February 2003). "ISO observations of the giant planets and Titan: what have we learnt?". Planetary and Space Science. 51 (2): 89–103. Bibcode:2003P&SS…51…89E. doi:10.1016/S0032–0633(02)00145–9.</ref> Hidrokarbonların toplanması nəticəsində Neptunun stratosferi [[Uran (planet)|Uran]]ın stratosferinə nəzərən daha istidir.<ref name="AA" />

Bilinməyən səbəbdən Neptunun termosferi təqribən 1000 [[Selsi şkalası|°C]]-yə bərabər olan anomal istiliyə sahibdir.<ref>Broadfoot, A.L.; Atreya, S.K.; Bertaux, J.L.; et al. (1999). [http://www-personal.umich.edu/~atreya/Articles/1989_Voyager_UV_Spectrometer.pdf "Ultraviolet Spectrometer Observations of Neptune and Triton"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080528020007/http://www-personal.umich.edu/~atreya/Articles/1989_Voyager_UV_Spectrometer.pdf|date=2008-05-28}} (PDF). Science. 246 (4936): 1459–1456. Bibcode:1989Sci…246.1459B. doi:10.1126/science.246.4936.1459. PMID 17756000.</ref><ref>Herbert, Floyd; Sandel, Bill R. (August–September 1999). "Ultraviolet observations of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 47 (8–9): 1,119–1,139. Bibcode:1999P&SS…47.1119H. doi:10.1016/S0032–0633(98)00142–1.</ref> Neptun [[Günəş]]dən [[ultrabənövşəyi şüalanma|ultrabənövşəyi şüaların]] bu istiliyə səbəb olmağa bəs etməyəcəyi qədər uzaqda yerləşir. Atmosferlə Neptunun [[maqnit sahəsi]]ndəki [[ion]]ların reaksiyaya girməsi də ehtimal olunan səbəblərdən biridir. Digər namizədlərdən biri kimi də qravitasiya dalğalarının atmosferdə yayılması göstərilir. Bundan başqa, termosferdə az miqdarda [[Karbon dioksid]] və [[Su]] da vardır ki, bunların qaynağının [[meteor]] və tozlar olduğu düşünülür.<ref name="tyuio" /><ref name="ADCVXZ" />

=== Maqnitosferi ===
Neptunun maqnitosferi [[Uran (planet)|Uran]]ın maqnitosferinə oxşayır. Neptunun maqnetik oxu öz oxu ilə 47° bucaq əmələ gətirir. Maqnitosfer 0,55 Neptun radiusunda, yəni planetin fiziki mərkəzindən 13500&nbsp;km uzaqlıqda tarazlanır. [[Voyacer 2]] kosmik gəmisi Neptuna çatmazdan əvvəl, Uranın maqnitosferinin əyriliyinə planetin həddən artıq meyilli olan oxunun səbəb olduğu düşünülürdü. Buna baxmayaraq, hər iki planetin maqnit sahələri müqayisə olunduqdan sonra alimlər əyriliyin səbəbi kimi bu planetlərin içlərində baş verən axıntıları göstərirlər. Bu maqnit sahəsinin maye axınlarının (ehtimal ki, [[Ammonyak]], [[Su]] və [[Metan]])<ref name="tyuio" /> səbəb olduğu dinamo təsiri nəticəsində meydana gəldiyi düşünülür.<ref>Stanley, Sabine; Bloxham, Jeremy (11 March 2004). "Convective-region geometry as the cause of Uranus' and Neptune's unusual magnetic fields". Nature. 428 (6979): 151–153. Bibcode:2004Natur.428..151S. doi:10.1038/nature02376. PMID 15014493.</ref>

Neptunun [[maqnit sahəsi]]nin dipol komponenti ekvatorda təqribən 14 [[Tesla (ölçü vahidi)|mikroteslaya]] (0,14 G) bərabərdir.<ref>Connerney, J. E. P.; Acuña, Mario H.; Ness, Norman F. (1991). "The magnetic field of Neptune". Journal of Geophysical Research. 96: 19,023–42. Bibcode:1991JGR….9619023C. doi:10.1029/91JA01165.</ref> Neptunun dipol maqnit momenti təqribən 2,2 x 10<sup>17</sup> T·m<sup>3</sup>-ə bərabərdir. Neptunun radiusunun təqribən 34,9 qatına qədər olan uzaqlıqda, maqnit sahəsi [[Günəş küləyi]]ni yavaşladaraq şok dalğası meydana gətirir. Günəş küləyi ilə maqnitosfer arasındakı təzyiqin tarazlaşdığı maqnitopauz isə Neptunun radiusundan təqribən 23–26,5 dəfə irəlidədir. Maqnitosfer Günəş küləyinin təsirindən planetin radiusunun 72 qatına sahib olan uzantıya sahibdir.<ref>Ness, N. F.; Acuña, M. H.; Burlaga, L. F.; Connerney, J. E. P.; Lepping, R. P.; Neubauer, F. M. (1989). "Magnetic Fields at Neptune". Science. 246 (4936): 1473–1478. Bibcode:1989Sci…246.1473N. doi:10.1126/science.246.4936.1473. PMID 17756002.</ref>

== İqlimi ==
[[Fayl:Neptune storms.jpg|250px|thumb|right|[[Böyük tünd ləkə]] (üst), Skuter (ortadakı ağ bulud), [[Kiçik tünd ləkə]] (alt).]]
Neptunnun havası sürəti 600 metr/saniyəyə çatan səsdən sürətli dinamik küləklərlə xarakterizə olunur.<ref name="CC" /> Buludların olduğu yüksəkliklərdə küləklərin orta sürəti ekvatorial bölgələrdə 400 metr/saniyə, qütb bölgələri ətrafında isə 250 metr/saniyəyə çatır.<ref name="tyuio" /> Neptun üzərindəki küləklərin böyük hissəsi planetin öz oxu ətrafındakı hərəkətinin əksinə əsir.<ref name="CVBGFD">Burgess, Eric (1991). Far Encounter: The Neptune System. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-07412-4.</ref> Daha yüksəkliklərdə yerləşən buludlar qərbdən şərqə, daha aşağılarda yerləşən buludlarsa bunun əksi istiqamətdə əsir. 70°Cənub enliyində Neptundakı küləklərin sürəti 300 metr/saniyəyə çatır ki, bu da reaktiv qırıcı təyyarənin sürəti qədərdir.<ref name="AA" />

Neptun meteoroloji aktivlik baxımından [[Uran (planet)|Urandan]] fərqlənir. [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si 1989-cu ildə, Neptun yaxınlığından keçişi zamanı burada aktiv [[atmosfer hadisələri]] müşahidə etmişdir.<ref name="ASDFG">Lavoie, Sue (16 February 2000). [http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA02245 "PIA02245: Neptune's blue-green atmosphere"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130805215059/http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA02245 |date=2013-08-05 }}. NASA JPL.</ref> Buna baxmayaraq, daha əvvəl, 1986-cı ildə Uran yaxınlığından keçərkən Neptunla müqayisə olunacaq dərəcədə aktivlik müşahidə olunmamışdır.

Neptunun ekvatorial bölgələrində [[Metan]], [[Etan]] və [[Asetilen]]in sıxlığı qütblərə yaxın bölgələrdə olduğundan 10–100 dəfə çoxdur. Bu da ekvatorda yüksəlmə, qütblərdə isə çökmənin olduğuna sübut kimi qəbul olunur.<ref name="AA" />

2007-ci ildə −200 [[Selsi şkalası|°C]] istiliyi ilə Neptunun cənub yarımkürəsində troposferin üst qatlarının Neptunun digər bölgələrindən 10 [[Selsi şkalası|°C]] daha isti olduğu kəşf edildi. Bu istilik fərqi atmosferin digər hissələrində qatı halda olan Metanın qaz halına keçməsi üçün yetərlidir.<ref>Orton, G. S.; Encrenaz T.; Leyrat C.; Puetter, R.; et al. (2007). "Evidence for methane escape and strong seasonal and dynamical perturbations of Neptune's atmospheric temperatures". Astronomy and Astrophysics. 473: L5–L8. Bibcode:2007A&A…473L…5O. doi:10.1051/0004–6361:20078277.</ref> Nisbətən daha isti olan bu bölgənin belə olmasının səbəbi isə həmin ildə [[Günəş]] şüalarının cənub yarımkürəsinə daha çox düşməsi nəticəsində bu yarımkürənin "yay" fəslinə daxil olmasıdır. Gələcəkdə fəsillərin dəyişməsi nəticəsində şimal yarımkürəsinə daha çox Günəş işığı düşəcəkdir və cənub yarımkürəsində baş verən proses bu zaman da şimal yarımkürəsində müşahidə olunacaqdır.<ref>Orton, Glenn; Encrenaz, Thérèse (18 September 2007). [http://www.eso.org/public/news/eso0741/ "A Warm South Pole? Yes, On Neptune!".] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100323211637/http://www.eso.org/public/news/eso0741/ |date=2010-03-23 }} ESO.</ref>

Fəsillərin dəyişməsi səbəbindən 1980-ci illərdən bu yana buludların planetin cənub yarımkürəsində sıxlaşdığı və [[albedo]]nun bu bölgədə artdığı müşahidə olunmuşdur. Bunun 2020-ci illərə qədər belə davam edəcəyi düşünülür. [[Günəş]] ətrafında çox böyük məsafə qət etdiyi üçün, Neptunda bir fəsil 40 il çəkir.<ref>Villard, Ray; Devitt, Terry (15 may 2003). [http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2003/17/text/ "Brighter Neptune Suggests A Planetary Change Of Seasons"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080228081218/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2003/17/text/ |date=2008-02-28 }}. Hubble News Center.</ref>

=== Qasırğaları ===
[[Fayl:Neptune's Great Dark Spot.jpg|140px|thumb|left|[[Böyük tünd ləkə]]nin [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si tərəfindən çəkilmiş şəkli.]]
1989-cu ildə [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si Neptunun yaxınlığından keçərkən 13000&nbsp;km x 6000&nbsp;km ölçüsündə olan və [[Böyük tünd ləkə]] adlandırılan [[antisiklon]]u kəşf etmişdir.<ref name="ASDFG" /> Bu qasırğa [[Yupiter (planet)|Yupiterd]]əki [[Böyük qırmızı ləkə]]yə oxşayır. Təqribən beş il sonra, 2 noyabr 1994-cü ildə [[Habbl teleskopu]] ilə Neptun müşahidə olunarkən Böyük tünd ləkə görülməmişdir. Bunun əvəzinə Böyük tünd ləkəyə oxşayan yeni qasırğa Neptunun şimal yarımkürəsində kəşf olunmuşdur.<ref>Hammel, H. B.; Lockwood, G. W.; Mills, J. R.; Barnet, C. D. (1995). "Hubble Space Telescope Imaging of Neptune's Cloud Structure in 1994". Science. 268 (5218): 1740–1742. Bibcode:1995Sci…268.1740H. doi:10.1126/science.268.5218.1740. PMID 17834994.</ref>

Skuter adlandırlan başqa qasırğa isə [[Böyün tünd ləkə]]nin cənubunda olan ağ bulud qrupudur. Bu ad 1989-cu ildə [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si tərəfindən kəşf olunarkən, Böyük tünd ləkəyə nəzərən daha sürətlə hərəkət etməsinin müşahidə olunması nəticəsində verilmişdir. Daha sonra əldə olunan şəkillər nəticəsində məlum olmuşdur ki, Skuterdə daha sürətlə hərəkət edən buludlar vardır.<ref name="CVBGFD" /> 1989-cu ildə Neptunda kəşf olunan ikinci ən aktiv qasırğa isə Neptunun cənubunda yerləşən [[Kiçik tünd ləkə]] [[siklon]]udur.<ref>Lavoie, Sue (29 January 1996). [http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA00064 "PIA00064: Neptune's Dark Spot (D2) at High Resolution"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130927090039/http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA00064 |date=2013-09-27 }}. NASA JPL.</ref>
[[Fayl:The four sides of Neptune (captured by the Hubble Space Telescope).tif|150px|thumb|right|Bir neçə saat vaxt fərqləri ilə [[Habbl teleskopu]]nun geniş sahə kamerası ilə çəkilmiş Neptunun 4 şəkli.]]
Neptundakı tünd ləkələrin görülməsi ilə bağlı qəbul olunmuş başlıca düşüncə kimi troposferin alt qatlarında yerləşən daha tünd rəngli hissələrin, daha parlaq olan üst qatlarda qasırğalar səbəbindən formalaşan deşiklərdən görülməsi göstərilir.<ref>S. G., Gibbard; de Pater, I.; Roe, H. G.; Martin, S.; et al. (2003). [http://cips.berkeley.edu/research/depater_altitude.pdf "The altitude of Neptune cloud features from high-spatial-resolution near-infrared spectra"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120220052413/http://cips.berkeley.edu/research/depater_altitude.pdf |date=2012-02-20 }} (PDF). Icarus. 166 (2): 359–374. Bibcode:2003Icar..166..359G. doi:10.1016/j.icarus.2003.07.006.</ref> Bu kimi qasırğalar adətən bir neçə ay mövcud olur və burulğan xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur.<ref name="VBNMJH" />

=== Daxili isinmə ===
Neptun [[Uran (planet)|Uranla]] müqayisə olunduqda, ondan daha aktiv hava şəraiti və daxili isinməsi ilə fərqlənir. Neptun [[Günəş]]ə Urandan 50% uzaqda yerləşməsinə və Urana nəzərən 40% daha az Günəş işığı qəbul etməsinə baxmayaraq,<ref name="AA" /> demək olar ki, Uranla eyni səth istiliyinə sahibdir.<ref>Williams, Sam (24 November 2004). "Heat Sources Within the Giant Planets" (DOC). UC Berkeley.</ref> Neptun troposferinin üst bölgələri −221,3 [[Selsi şkalası|°C]] istiliyə sahibdir. [[Atmosfer təzyiqi]]nin 1 bar olduğu dərinlikdə istilik −201,15 [[Selsi şkalası|°C]]-yə bərabərdir.<ref>Lindal, Gunnar F. (1992). "The atmosphere of Neptune – an analysis of radio occultation data acquired with Voyager 2". Astronomical Journal. 103: 967–982. Bibcode:1992AJ….103..967L. doi:10.1086/116119. Jump up ^</ref> Daha da dərinlərə endikcə qaz qatları içində istilik getdikcə yüksəlir. [[Uran (planet)|Uranda]] olduğu kimi Neptunda da bu daxili istiliyin qaynağı bilinmir. Buna baxmayaraq, Neptunda uyğunsuzluqlar daha çoxdur. Belə ki, Uranın yaydığı enerji [[Günəş]]dən aldığı enerjidən 1,1 dəfə çoxdur,<ref>[http://lasp.colorado.edu/~bagenal/3750/ClassNotes/Class12/Class12.html "Class 12 – Giant Planets – Heat and Formation"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080621120100/http://lasp.colorado.edu/~bagenal/3750/ClassNotes/Class12/Class12.html |date=2008-06-21 }}. 3750 – Planets, Moons & Rings. Colorado University, Boulder. 2004.</ref> ancaq Neptunda bu göstərici 2,61-ə bərabərdir.<ref>Pearl, J. C.; Conrath, B. J. (1991). "The albedo, effective temperature, and energy balance of Neptune, as determined from Voyager data". Journal of Geophysical Research:Space Physics. 96: 18,921–18,930. Bibcode:1991JGR….9618921P. doi:10.1029/91ja01087.</ref> Bilinən Günəşdən ən uzaq planet olan Neptunun daxili enerjisi [[Günəş sistemi]]ndəki ən güclü küləkləri formalaşdıra biləcək qədər güclüdür. Nüvədəki [[radioaktivlik]]dən qaynaqlanan istilik, yüksək təzyiq altındakı [[Metan]]ın [[Hidrogen]], [[Karbon]] ([[almaz]]) və uzun zəncirli [[karbohidrogenlər]]ə çevrilməsi nəticəsində ortaya çıxa biləcək enerji və alt troposferdəki konveksiya nəticəsində stratosferdə formalaşan hava dalğaları bu daxili istiliyə səbəblər arasında göstərilir.<ref name="Planetary Sciences">Imke de Pater and Jack J. Lissauer (2001), [https://books.google.az/books?id=RaJdy3_VINQC&pg=PA224&lpg=PA224&dq=planet+neptune+heat+flow&source=bl&ots=ooEcNyQWA0&sig=nuZj0fnt86EkQM2YE1c9xKScQyU&hl=en&sa=X&ei=6e_3UZ-mIo_j4APV04HIDg&redir_esc=y#v=onepage&q=planet%20neptune%20heat%20flow&f=false Planetary Sciences] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20230805002109/https://books.google.az/books?id=RaJdy3_VINQC&pg=PA224&lpg=PA224&dq=planet+neptune+heat+flow&source=bl&ots=ooEcNyQWA0&sig=nuZj0fnt86EkQM2YE1c9xKScQyU&hl=en&sa=X&ei=6e_3UZ-mIo_j4APV04HIDg&redir_esc=y#v=onepage&q=planet%20neptune%20heat%20flow&f=false |date=2023-08-05 }}, 1st edition, page 224.</ref>

== Orbiti və hərəkəti ==
[[Fayl:Neptune Orbit.gif|300px|thumb|right|Neptunun [[Günəş]] ətrafında hərəkət orbiti (qırmızı xətlə).]]
Neptunla [[Günəş]] arasındakı uzaqlıq orta hesabla 4,5 milyard kilometrə (30,1 [[Astronomik Vahid|AV]]) bərabərdir. Neptun Günəş ətrafındakı hərəkətini 164,79 ± 0,1 ildə tamamlayır. Neptun Günəşə ən yaxın olduğu nöqtədə ondan 29,81 [[Astronomik Vahid|AV]], ən uzaq olduğu nöqtədə isə 30,33 [[Astronomik Vahid|AV]] uzaqlıqda yerləşir.<ref>Jean Meeus, Astronomical Algorithms (Richmond, VA: Willmann-Bell, 1998) 273. Supplemented by further use of VSOP87. The last three aphelia were 30.33 AU, the next is 30.34 AU. The perihelia are even more stable at 29.81 AU</ref>

12 iyul 2011-ci ildə Neptun kəşf olunduğu 1846-cı ildən hesablandıqda, müşahidə olunan ilk dövrəsini tamamlamışdır.<ref>McKie, Robin (9 July 2011). [https://www.theguardian.com/science/2011/jul/10/neptune-orbit-anniversary-astronomy "Neptune's first orbit: a turning point in astronomy"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160823175306/https://www.theguardian.com/science/2011/jul/10/neptune-orbit-anniversary-astronomy |date=2016-08-23 }}. The Guardian</ref><ref>{{Cite web |title="Neptune Completes First Orbit Since Discovery: 11th July 2011 (at 21:48 U.T.±15min)". |url=http://azureworld.blogspot.com/2011/07/neptune-completes-first-orbit-since.html |access-date=2016-10-22 |archive-date=2011-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110720025257/http://azureworld.blogspot.com/2011/07/neptune-completes-first-orbit-since.html |url-status=live }}</ref> Buna baxmayaraq, Neptun [[Yer]] səmasından kəşf olunduğu yerdə görülməyəcəkdir, çünki Yer öz orbitində o günə görə fərqli bir yerdə olacaqdır.<ref>Nancy Atkinson (26 August 2010). [http://www.universetoday.com/72088/clearing-the-confusion-on-neptunes-orbit/ "Clearing the Confusion on Neptune's Orbit"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20211222201825/https://www.universetoday.com/72088/clearing-the-confusion-on-neptunes-orbit/ |date=2021-12-22 }}. Universe Today.</ref><ref name="jhgbnmk">Anonymous (16 November 2007). "Horizons Output for Neptune 2010–2011". Retrieved 25 February 2008.—Numbers generated using the Solar System Dynamics Group, Horizons On-Line Ephemeris System.</ref>

Neptunun [[orbit]] müstəvisi [[Yer]]in orbit müstəvisi ilə 1,77°-lik bucaq əmələ gətirir. Neptunun [[Günəş]] ətrafındakı orbitinin kənarmərkəzliyi 0,011 göstəricisinə bərabərdir. Bu səbəbdən də, Neptun bilinən Günəşə ən uzaq planet olmasına baxmayaraq, ən uzaq və ən yaxın nöqtələri arasındakı məsafə fərqi 101 milyon kilometrə bərabərdir.<ref>Yeomans, Donald K. [https://web.archive.org/web/20160320144849/http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons "HORIZONS System"]. NASA JPL.</ref>

Neptunun öz oxu 28,32° meyilliyə sahibdir.<ref>Williams, David R. (6 January 2005). [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html "Planetary Fact Sheets".] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160304052405/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html |date=2016-03-04 }} NASA.</ref> Bu meyillik göstəricisi ilə Neptun [[Yer]] (23°) və [[Mars (planet)|Marsla]] (25°) oxşardır. Bu səbəbdən də Yer və Marsda olduğu kimi Neptunda da fəsil fərqləri müşahidə olunur. Neptunun orbiti çox böyük olduğu üçün, burada fəsillər 40 Yer ili qədər davam edir.<ref name="Planetary Sciences" /> Neptun öz oxu ətrafında 16,11 saata dönür.

Neptun qatı səthə sahib olmadığı üçün, onun atmosferi enliklərdən asılı olaraq fərqli sürətlə dönür. Ekvatorial bölgələrdə tam dönüş 18 saat davam edir. Neptunun [[maqnit sahəsi]]nin dönüşü buna nəzərən daha yavaşdır və 16,1 saat çəkir.<ref name="D" /> Qütblərə yaxın bölgələrdə bu dönüş müddəti 12 saata qədər azalır. [[Günəş sistemi]]ndə yerləşən qatı səthə sahib olmayan nəhəng planetlər içində, Neptun enlikləri arasında ən çox dönmə müddəti fərqi olan planetdir.<ref>Hubbard, W. B.; Nellis, W. J.; Mitchell, A. C.; Holmes, N. C.; et al. (1991). "Interior Structure of Neptune: Comparison with Uranus". Science. 253 (5020): 648–651. Bibcode:1991Sci…253..648H. doi:10.1126/science.253.5020.648. PMID 17772369.</ref> Bu səbəbdən də Neptunda çox güclü qasırğalar baş verir.<ref name="VBNMJH" />

=== Orbit rezonansı ===
[[Fayl:Koyper ve Orbit rezonansi.jpg|250px|thumb|right|Neptunla [[Koyper qurşağı]] cismləri arasındakı rezonans.]]
Neptunun orbiti [[Koyper qurşağı]] üzərində ciddi təsirə sahibdir. Koyper qurşağı [[Mars (planet)|Marsla]] [[Yupiter (planet)|Yupiter]] arasındakı orbitdə yerləşən [[Asteroid qurşağı]]na oxşayan kiçik və buzlu göy cismlərindən təşkil olunmuş bir qurşaqdır. Koyper qurşağı [[Günəş]]ə 30 [[Astronomik Vahid|AV]] uzaqlıqda yerləşən Neptunun orbitindən başlayıb, [[Günəş]]dən 55 [[Astronomik Vahid|AV]] uzaqlığa qədər davam edir.<ref>Stern, S. Alan; Colwell, Joshua E. (1997). "Collisional Erosion in the Primordial Edgeworth-Kuiper Belt and the Generation of the 30–50 AU Kuiper Gap". The Astrophysical Journal. Geophysical, Astrophysical, and Planetary Sciences, Space Science Department, Southwest Research Institute. 490 (2): 879–882. Bibcode:1997ApJ…490..879S. doi:10.1086/304912.</ref> Yupiterin [[cazibə qüvvəsi]] [[Asteroid qurşağı]]na təsir etdiyi kimi, Neptunun cazibə qüvvəsi də [[Koyper qurşağı]]na təsir göstərir. [[Günəş sistemi]] var olduğu dövrlərdən bu yana Koyper qurşağının müəyyən bölgələri Neptunun cazibəsi nəticəsində müvazinətini itirmişdir və boşluqlar meydana gəlmişdir. [[Günəş]]dən 40 və 42 [[Astronomik Vahid|AV]] uzaqlıqda yerləşən boşluqlara bunu örnək göstərmək olar.<ref>Petit, Jean-Marc; Morbidelli, Alessandro; Valsecchi, Giovanni B. (1999). [https://www-n.oca.eu/morby/papers/6166a.pdf "Large Scattered Planetesimals and the Excitation of the Small Body Belts"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220519160148/https://www-n.oca.eu/morby/papers/6166a.pdf |date=2022-05-19 }} (PDF). Icarus. 141 (2): 367–387. Bibcode:1999Icar..141..367P. doi:10.1006/icar.1999.6166.</ref>

Buna baxmayaraq, [[Günəş sistemi]]nin var olduğu ilkin dövrlərdən bu yana bu boşluqlarda orbiti olan göy cismləri də vardır. Bu göy cismləri Neptunla 1:2 və 3:4 nisbətində rezonansdadırlar. 1:2 nisbəti ilə Neptunla rezonansda olan göy cismləri Neptun [[Günəş]] ətrafındakı bir dövrünü tamamladığı zaman, öz orbitinin yarısı qədər məsafə qət etmiş olur. [[Koyper qurşağı]]nda Neptunla 3:2 nisbətində rezonansda olan 200-dən çox göy cismi məlumdur.<ref>[http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/TNOs.html "List Of Transneptunian Objects"] {{Vebarxiv|url=https://archive.today/20101027133511/http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/TNOs.html |date=2010-10-27 }}. Minor Planet Center.</ref> Neptunla 2:3 nisbətində rezonansda olan göy cismləri [[plutino]]lar olaraq tanınır ki, bunların ən məşhur nümayəndəsi [[cırtdan planet]] olan [[Pluton]]dur.<ref>Jewitt, David (2004). [http://www2.ess.ucla.edu/~jewitt/kb/plutino.html "The Plutinos"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20071011071343/http://ifa.hawaii.edu/~jewitt/kb/plutino.html |date=2007-10-11 }}. UCLA.</ref> Neptunla 3:4, 3:5, 4:7 və 2:5 nisbətində rezonansda olan göy cismləri [[Koyper qurşağı]]nda daha azdır.<ref>John Davies (2001). Beyond Pluto: Exploring the outer limits of the solar system. Cambridge University Press. p. 104. ISBN 0-521-80019-6.</ref>

Neptunun L<sub>4</sub> və L<sub>5</sub> Laqranj nöqtələrində [[Troyan (astronomiya)|troyan]] olaraq adlandırılan göy cismləri vardır.<ref>Chiang, E. I.; Jordan, A. B.; Millis, R. L.; M. W. Buie; et al. (2003). "Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 5 : 2 and Trojan Resonances". The Astronomical Journal. 126: 430–443. arXiv:astro-ph/0301458free to read. Bibcode:2003AJ….126..430C. doi:10.1086/375207.</ref> Neptunun troyanları onunla 1:1 nisbətində rezonansdadırlar. Neptunun bəzi troyanlarının onunla bir dövrlərdə formalaşması mümkündür. Neptunun L<sub>5</sub> Laqranj nöqtəsində tapılmış ''2008 LC<sub>18</sub>'' göy cismi kəşf olunmuş ilk Neptun troyanıdır.<ref>Sheppard, Scott S.; Trujillo, Chadwick A. (10 September 2010). "Detection of a Trailing (L5) Neptune Trojan". Science. 329 (5997): 1304. Bibcode:2010Sci…329.1304S. doi:10.1126/science.1189666. PMID 20705814.</ref> Neptunun ''(309239) 2007 RW<sub>10</sub>'' olaraq adlandırılan müvəqqəti peyki də vardır ki, onun təqribən 12500 ildir ki, Neptunun müvəqqəti peyki olduğu düşünülür.<ref>De La Fuente Marcos, C. & De La Fuente Marcos, R. (2012). "(309239) 2007 RW10: a large temporary quasi-satellite of Neptune". Astronomy and Astrophysics Letters. 545: L9. arXiv:1209.1577free to read. Bibcode:2012A&A…545L…9D. doi:10.1051/0004–6361/201219931.</ref>

== Formalaşması və yerdəyişməsi ==
[[Fayl:Lhborbits.png|300px|thumb|right|[[Xarici planetlər]] və [[Koyper qurşağı]]nı göstərən diaqram. ]]
[[Buz nəhəngləri]] olan [[Uran (planet)|Uran]] və Neptunun necə formalaşdığını izah etmək indiki mövcud modellərlə olduqca çətindir. Hal hazırda mövcud olan modellərə görə, [[Günəş sistemi]]nin formalaşmasının ilkin dövrlərində sisteminin bu qədər kənar bölgələrində böyük planetlərin formalaşması üçün yetərli maddə yoxdu. Bu səbəbdən də ənənəvi olan cazibə qüvvəsinə əsaslanan ətrafdakı cismlərin toplanması nəticəsində formalaşan planetlər modelindən daha fərqli yanaşmanın olması zərurəti yarandı.<ref name="ADfbd" /> Bir fərziyyə görə, buz nəhəngləri [[Günəş sistemi]]nin ilkin dövrlərində maddə ilə daha zəngin olan iç hissələrində formalaşmışdı və zamanla indiki yerləşdikləri yerlərə doğru yerdəyişmə etmişdilər.<ref>Thommes, Edward W.; Duncan, Martin J.; Levison, Harold F. (2001). "The formation of Uranus and Neptune among Jupiter and Saturn". The Astronomical Journal. 123 (5): 2862–2883. arXiv:astro-ph/0111290free to read. Bibcode:2002AJ….123.2862T. doi:10.1086/339975.</ref> Hal hazırda [[Koyper qurşağı]]ndakı kiçik göy cismlərinin sıxlığını da açıqlayan bu yanaşma [[astronom]]lar tərəfindən ən çox qəbul olunan yanaşmadır.<ref>Hansen, Kathryn (7 June 2005). [http://www.geotimes.org/june05/WebExtra060705.html "Orbital shuffle for early solar system"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200328185313/http://www.geotimes.org/june05/WebExtra060705.html |date=2020-03-28 }}. Geotimes.</ref> Yerlərini dəyişən Neptun və digər [[qaz nəhəngləri]]nin [[Koyper qurşağı]]ndakı göy cismlərinə təsirlərini tədqiq edən bu fərziyyə Nays modeli olaraq tanınır.<ref>Crida, A. (2009). "Solar System formation". Reviews in Modern Astronomy. 21: 3008. arXiv:0903.3008free to read. Bibcode:2009RvMA…21..215C. doi:10.1002/9783527629190.ch12.</ref><ref>Desch, S. J. (2007). "Mass Distribution and Planet Formation in the Solar Nebula". The Astrophysical Journal. 671 (1): 878–893. Bibcode:2007ApJ…671..878D. doi:10.1086/522825.</ref><ref>Smith, R.; L. J. Churcher; M. C. Wyatt; M. M. Moerchen; et al. (2009). "Resolved debris disc emission around η Telescopii: a young solar system or ongoing planet formation?". Astronomy and Astrophysics. 493 (1): 299–308. arXiv:0810.5087free to read. Bibcode:2009A&A…493..299S. doi:10.1051/0004–6361:200810706.</ref>

== Peykləri ==
{{əsas|Neptunun peykləri}}
[[Fayl:Neptune-visible.jpg|thumb|180px|Neptun və onun [[Neptunun peykləri|peykləri]].<br> <small>Protey (üstdə), [[Larissa (peyk)|Larissa]] (aşağıdan sağda), [[Despina (peyk)|Despina]] (solda)</small>.]]
Neptunun bilinən [[Neptunun peykləri|14 peyki]] vardır.<ref name="B" /><ref>[http://www.news.com.au/technology/science/hubble-space-telescope-discovers-fourteenth-tiny-moon-orbiting-neptune/story-fn5fsgyc-1226679913807 Hubble Space Telescope discovers fourteenth tiny moon orbiting Neptune | Space, Military and Medicine] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20151107085310/http://www.news.com.au/technology/science/hubble-space-telescope-discovers-fourteenth-tiny-moon-orbiting-neptune/story-fn5fsgyc-1226679913807 |date=2015-11-07 }}. News.com.au (16 July 2013).</ref> Neptunun kəşf olunmasından 17 gün sonra, [[Uilyam Lassel]] tərəfindən planetin ən böyük peyki olan [[Triton (peyk)|Triton]] kəşf olunmuşdur. Triton Neptunun kürəvi səthə sahib ola biləcək kütləsi olan tək peykidir və bütün peyklərin ümumi kütləsinin 99,5%-ni təşkil edir. Triton [[Günəş sistemi]]ndə ətrafında döndüyü planetinin öz oxu ətrafındakı hərəkətinin əksi istiqamətində hərəkət edən ən böyük [[peyk]]dir. Bu da Tritonun Neptunun [[cazibə qüvvəsi]] tərəfindən tutulmuş [[Koyper qurşağı]]ndakı keçmiş [[cırtdan planet]]lərdən biri olması düşüncəsini ortaya atmağa əsas verir.<ref>Agnor, Craig B.; Hamilton, Douglas P. (2006). "Neptune's capture of its moon Triton in a binary–planet gravitational encounter". Nature. Nature Publishing Group. 441 (7090): 192–194. Bibcode:2006Natur.441..192A. doi:10.1038/nature04792. PMID 16688170.</ref> [[Triton (peyk)|Triton]] Neptun ətrafında sinxronizə olunmuş şəkildə hərəkət edir və bu səbəbdən də Neptuna tərəf həmişə eyni üzü çevrilmiş olur. Triton Neptunun səbəb olduğu [[qabarma və çəkilmə]] təsirləri nəticəsində getdikcə planetə yaxınlaşmaqdadır və hesablamalara görə 3,6 milyard il sonra [[Roş limiti]]ni keçərək, parçalanıb yox olacaqdır.<ref>Chyba, Christopher F.; Jankowski, D. G.; Nicholson, P. D. (1989). "Tidal evolution in the Neptune-Triton system". Astronomy and Astrophysics. EDP Sciences. 219 (1–2): L23–L26. Bibcode:1989A&A…219L..23C.</ref> 1989-cu ildə Tritonda −235 [[Selsi şkalası|°C]]<ref>Nelson, R. M.; Smythe, W. D.; Wallis, B. D.; Horn, L. J.; et al. (1990). "Temperature and Thermal Emissivity of the Surface of Neptune's Satellite Triton". Science. 250 (4979): 429–431. Bibcode:1990Sci…250..429N. doi:10.1126/science.250.4979.429. PMID 17793020.</ref> istilik qeydə alınmışdır ki, Ay tədqiqat kosmik gəmisi tərəfindən [[Ay]]ın [[Hermayt krateri]]ndə −247 [[Selsi şkalası|°C]] istilik qeydə alınana qədər [[Günəş sistemi]]ndə ən soyuq yer hesab olunurdu.<ref>Wilford, John N. (29 August 1989). [http://www.nytimes.com/1989/08/29/science/triton-may-be-coldest-spot-in-solar-system.html "Triton May Be Coldest Spot in Solar System"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220512210738/https://www.nytimes.com/1989/08/29/science/triton-may-be-coldest-spot-in-solar-system.html |date=2022-05-12 }}. The New York Times.</ref><ref name="vnjfds">Amos, Jonathan (16 December 2009). [http://news.bbc.co.uk/2/hi/8416749.stm "'Coldest place' found on the Moon"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170811182717/http://news.bbc.co.uk/1/hi/8416749.stm |date=2017-08-11 }}. BBC News.</ref>
[[Fayl:Proteus (Voyager 2).jpg|120px|thumb|left|Protey peyki]]
Neptunun ikinci kəşf olunan peyki olan [[Nereida (peyk)|Nereida]] [[Günəş sistemi]]ndə ən dartılmış elliptik orbitə sahib olan [[peyk]]dir. Kənarmərkəzlilik göstəricisi 0,7512-yə bərabər olan [[Nereida (peyk)|Nereidan]]ın Neptuna ən yaxın olduğu nöqtə ilə ən uzaq olduğu nöqtə arasındakı məsafə fərqi 7 dəfəyə çatır.<ref><math>\begin{smallmatrix}\frac{r_{a}}{r_{p}} = \frac{2}{1-e}-1 = 2/0.2488-1=7.039.\end{smallmatrix}</math></ref>

1989-cu ilin sentyabrında [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si Neptunun daha 6 peykini kəşf etmişdir.<ref name="axvnmjg">Stone, E. C.; Miner, E. D. (1989). "The Voyager 2 Encounter with the Neptunian System". Science. 246 (4936): 1417–1421. Bibcode:1989Sci…246.1417S. doi:10.1126/science.246.4936.1417. PMID 17755996.</ref> Bunlara Neptunun ikinci ən böyük peyki olan [[Protey (peyk)|Protey]],<ref>Brown, Michael E. [http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/dwarfplanets/ "The Dwarf Planets"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190429090435/http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/dwarfplanets/ |date=2019-04-29 }}. California Institute of Technology, Department of Geological Sciences</ref> ən uzaq peyki olan [[Larissa (peyk)|Larissa]], ən içdəki dörd peyki olan [[Nayada (peyk)|Nayada]], [[Talassa (peyk)|Talassa]], [[Despina (peyk)|Despina]] və [[Qalateya (peyk)|Qalateya]] daxildir. 2002–2003-cü illərdə Neptunun kiçik və nizamsız olan beş yeni peyki kəşf olunmuşdur və 2004-cü ildə onların kəşfi açıqlanmışdır.<ref>Holman, M. J.; Kavelaars, J. J.; Grav, T.; et al. (2004). [https://www.cfa.harvard.edu/~mholman/nature_final.pdf "Discovery of five irregular moons of Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131102023048/https://www.cfa.harvard.edu/~mholman/nature_final.pdf|date=2013-11-02}} (PDF). Nature. 430 (7002): 865–867. Bibcode:2004Natur.430..865H. doi:10.1038/nature02832. PMID 15318214.</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3578210.stm "Five new moons for planet Neptune"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070808234419/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3578210.stm |date=2007-08-08 }}. BBC News. 18 August 2004.</ref> 2013-cü ildə kəşf olunan [[S/2004 N 1]] peyki, Neptunun kəşf olunan sonuncu peykidir.<ref name="bnhmj" />

== Halqaları ==
[[Fayl:Neptunerings.jpg|200px|thumb|right|Neptunun halqaları.]]
Neptunun halqaları [[Saturnun halqaları]] ilə müqayisədə daha az diqqətəlayiqdir. Neptunun halqaları böyük ehtimalla buzla örtülmüş silikat və ya karbon əsaslı maddələrdən təşkil olunmuşdur və bu səbəbdən də qırmızımtıl rəngi vardır.<ref>Cruikshank, Dale P. (1996). Neptune and Triton. University of Arizona Press. pp. 703–804. ISBN 978-0-8165-1525-7.</ref> Neptunun üç əsas dar halqası vardır. Bunlardan birincisi Neptunun mərkəzindən 63000&nbsp;km uzaqlıqda yerləşən Adams halqası, ikincisi 53000&nbsp;km uzaqlıqda yerləşən Leverye halqası, üçüncüsü isə 42000&nbsp;km uzaqlıqda yerləşən Qal halqasıdır. Leverye halqasından kənara uzantı kimi solğun Lassel halqası vardır. Bu halqa da Neptunun mərkəzindən 57000&nbsp;km uzaqlıqda yerləşən Araqo halqası ilə əhatələnmişdir.<ref>Blue, Jennifer (8 December 2004). [http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Rings "Nomenclature Ring and Ring Gap Nomenclature"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100705150612/http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Rings |date=2010-07-05 }}. Gazetteer of Planetary. USGS.</ref>

Neptunun halqalarının olması ilk dəfə 1968-ci ildə [[Eduard Quinan]]ın rəhbərliyindəki komanda tərəfindən aşkarlanmışdır.<ref>Guinan, E. F.; Harris, C. C.; Maloney, F. P. (1982). "Evidence for a Ring System of Neptune". Bulletin of the American Astronomical Society. 14: 658. Bibcode:1982BAAS…14..658G.</ref> 1980-ci illərin əvvəllərindəki yeni müşahidələr halqaların olması fərziyyətinin yarımçıq olması düşüncələrinin ortaya atılmasına səbəb oldu.<ref>Goldreich, P.; Tremaine, S.; Borderies, N. E. F. (1986). "Towards a theory for Neptune's arc rings". Astronomical Journal. 92: 490–494. Bibcode:1986AJ…..92..490G. doi:10.1086/114178.</ref> 1989-cu ildə [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]sinin göndərdiyi şəkillər nəticəsində bir neçə solğun halqanın olduğu məlum oldu. Ən kənarda yerləşən Adams halqasının tanınan beş qövsü Cəsarət, Azadlıq, Bərabərlik 1, Bərabərlik 2 və Qardaşlıq olaraq adlandırılmışdır.<ref>Cox, Arthur N. (2001). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. ISBN 0-387-98746-0.</ref>

2005-ci ildə [[Yer]]dən aparılan müşahidələr nəticəsində Neptunun halqalarının əvvəllər düşünüləndən daha dayanıqsız olduğu məlum oldu. [[Voyacer 2]] kosmik gəmisinin göndərdiyi şəkillərlə 2002–2003-cü illərdə U.M.Kek rəsədxanasından çəkilən şəkillər müqayisə olunduğu zaman, keçən illər ərzində Neptunun halqalarında sıradan çıxmaların olması məlum olmuşdur. Xüsusən də, Azadlıq qövsünün yüz ildən daha az müddət ərzində yox ola biləcəyi düşünülür.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.newscientist.com/article/mg18524925-900-neptunes-rings-are-fading-away/ |access-date=2016-10-27 |archive-date=2022-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220723151039/https://www.newscientist.com/article/mg18524925-900-neptunes-rings-are-fading-away/ |url-status=live }}</ref>

== Müşahidəsi ==
Neptun +7,7 ilə +8 arasında dəyişən [[görünmə böyüklüyü]] göstəricisi ilə hətta [[Qalileo peykləri]] və [[cırtdan planet]] olan [[Serera (cırtdan planet)|Sereradan]] da daha az göstəriciyə sahib olduğundan adi gözlə görülə bilmir.<ref name="B" /><ref name="eclipse.gsfc.nasa.gov">Espenak, Fred (20 July 2005). [http://eclipse.gsfc.nasa.gov/TYPE/TYPE.html "Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995–2006"] {{Vebarxiv|url=https://archive.today/20121205061717/http://eclipse.gsfc.nasa.gov/TYPE/TYPE.html |date=2012-12-05 }}. NASA</ref> Neptunu [[teleskop]] və ya güclü [[binokl]] istifadə edərək, [[Uran (planet)|Urana]] oxşar şəkildə kiçik göy disk şəklində görmək mümkündür.<ref>Moore, Patrick (2000). The Data BOOK of Astronomy. CRC Press. ISBN 978-0-7503-0620-1.</ref>

Neptun [[Yer]]dən çox uzaq olduğu üçün, bucaq diametri 2,2–2,4 qövs saniyəsi kimi kiçik göstəriciyə sahibdir.<ref name="B" /><ref name="eclipse.gsfc.nasa.gov" /> Bu göstərici ilə [[Günəş sistemi]]nə daxil olan digər [[planet]]lər içində ən aşağı göstəriciyə sahibdir. Onun kiçik görünməsi müşahidə olunmasını çətinləşdirir. Neptunun müşahidəsi [[Habbl teleskopu]] və [[Yer]]dəki adaptiv optikaya sahib olan [[rəsədxana]]larla məhduddur.<ref>In 1977, for example, even the rotation period of Neptune remained uncertain. Cruikshank, D. P. (1 March 1978). "On the rotation period of Neptune". Astrophysical Journal Letters. University of Chicago Press. 220: L57–L59. Bibcode:1978ApJ…220L..57C. doi:10.1086/182636.</ref><ref>Max, C.; MacIntosh, B.; Gibbard, S.; Roe, H.; et al. (1999). "Adaptive Optics Imaging of Neptune and Titan with the W.M. Keck Telescope". Bulletin of the American Astronomical Society. 31: 1512. Bibcode:1999BAAS…31.1512M.</ref><ref>Nemiroff, R.; Bonnell, J., eds. (18 February 2000). [http://apod.nasa.gov/apod/ap000218.html "Neptune through Adaptive Optics"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220125003638/https://apod.nasa.gov/apod/ap000218.html |date=2022-01-25 }}. Astronomy Picture of the Day. NASA.</ref> Neptunun adaptiv optikaya sahib olan rəsədxanalardan müşahidəsində ilk dəfə 1997-ci ildə [[Havay]]da başlanmışdır.<ref>[http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.66.7754&rep=rep1&type=pdf First Ground-Based Adaptive Optics Observations of Neptune and Proteus] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170919015931/http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.66.7754&rep=rep1&type=pdf |date=2017-09-19 }} Planetary & Space Science Vol. 45, No. 8, pp. 1031–1036, 1997</ref> Texnologiyanın inkişaf etməsi nəticəsində adaptiv optik teleskoplarla getdikcə daha yaxşı nəticələr əldə etmək mümkün olur. [[Habbl teleskopu]] və adaptiv optik teleskoplardan istifadə olunaraq, 1990-cı illərin ortalarından bu yana [[Günəş sistemi]]ndə kəşflərdə artım olmuşdur. Bu müddət ərzində [[xarici planetlər]]in yeni-yeni peykləri kəşf olundu. 2004–2005-ci illərdə Neptunun diametri 38–61&nbsp;km aralığında dəyişən beş yeni kiçik peyki kəşf olunmuşdur.<ref>[https://books.google.co.uk/books?id=8s1JV-TrXacC&pg=PA147#v=onepage&q=Neptune&f=false Uranus and Neptune] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181106201033/https://books.google.co.uk/books?id=8s1JV-TrXacC&pg=PA147#v=onepage&q=Neptune&f=false |date=2018-11-06 }} Reports on Astronomy 2003–2005, p. 147 f.</ref>

== Tədqiqatlar ==
[[Fayl:Triton moon mosaic Voyager 2 (large).jpg|150px|thumb|right|[[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si tərəfindən çəkilmiş [[Triton (peyk)|Triton]] peyki.]]
Neptuna çatan tək [[kosmik gəmi]] [[Voyacer 2]] kosmik gəmisidir. 25 avqust 1989-cu ildə Voyacer 2 kosmik gəmisi Neptuna ən yaxın olan uzaqlıqdan keçmişdir. Daha sonra eyni gündə [[Triton (peyk)|Tritonun]] da yaxınlığından keçdi. [[Voyacer 2]] kosmik gəmisinin Neptunla qarşılaşması zamanı [[Yer]]dən göndəricələk siqnalların kosmik gəmiyə çatması üçün 246 dəqiqə vaxt tələb olunurdu. Bu səbəbdən də, Voyacer 2 kosmik gəminə Neptunla qarşılaşacağı müddətdə edəcəyi işlər qabaqcadan əmrlər olaraq göndərilmişdi.<ref>Phillips, Cynthia (5 August 2003). [https://web.archive.org/web/20071103094424/http://www.seti.org/about-us/voices/phillips-080503.php "Fascination with Distant Worlds"]. SETI Institute.</ref>

[[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si tərəfindən Neptunun [[maqnit sahəsi]]nin mövcud olması aşkarlanmışdır. [[Uran (planet)|Urandak]]ı kimi Neptunun da mərkəzdən kənarlaşmış və əyri olan maqnit sahəsi olduğu məlum olmuşdur. Neptunun rotasiya müddəti radio emissiyaların ölçülməsi nəticəsində müəyyən olundu. Bununla yanaşı, [[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]si Neptunda olduqca aktiv hava hadisələrinin baş verdiyini müəyyənləşdirdi. Voyacer 2 kosmik gəmisi Neptunun altı yeni peykini kəşf etdi və planetin birdən çox halqaya sahib olduğunu aşkarladı.<ref name="CVBGFD" /><ref name="axvnmjg" />

Bu yaxın uçuş zamanı, planetin kütləsinin əvvəlcə hesablanığından 0,5% daha az olduğu məlum oldu. Bu kəşf nəticəsində Neptun və [[Uran (planet)|Uran]]ın orbitlərinə təsir edən naməlum planetin olması fərziyyəsi öz əhəmiyyətini itirdi.<ref>Tom Standage (2000). The Neptune Fayl: A Story of Astronomical Rivalry and the Pioneers of Planet Hunting. New York: Walker. p. 188. ISBN 978-0-8027-1363-6.</ref><ref>Chris Gebhardt; Jeff Goldader (August 20, 2011). [http://www.nasaspaceflight.com/2011/08/thirty-four-years-voyager-2-continues-explore/ "Thirty-four years after launch, Voyager 2 continues to explore"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160219211545/http://www.nasaspaceflight.com/2011/08/thirty-four-years-voyager-2-continues-explore/ |date=2016-02-19 }}. NASASpaceflight.</ref>

[[Voyacer 2]] [[kosmik gəmi]]sinin göndərilməsindən sonra, ikinci kosmik missiya kimi gələcəkdə Flaqman missiyasının həyata keçirilməsi düşünülür.<ref name="bvbnnb">Clark, Stephen (25 August 2015). [http://spaceflightnow.com/2015/08/25/uranus-neptune-in-nasas-sights-for-new-robotic-mission/ "Uranus, Neptune in NASA's sights for new robotic mission"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150906075245/http://spaceflightnow.com/2015/08/25/uranus-neptune-in-nasas-sights-for-new-robotic-mission/ |date=2015-09-06 }}. Spaceflight Now.</ref> Belə bir missiyanın həyata keçirilməsi vaxtı kimi ən tezi 2020-ci illər, ən geci isə 2030-cu illər düşünülür. Buna baxmayaraq, yeni Neptun missiyalarını həyata keçirmək vaxtını tezləşdirmək üçün müzakirələr olmuşdur.<ref name="bvbnnb" />

== Ədəbiyyat ==
* Burgess, Eric (1991). Far Encounter: The Neptune System. [[Columbia University Press]]. ISBN 978-0-231-07412-4.
* Moore, Patrick (2000). The Data Book of Astronomy. CRC Press. ISBN 978-0-7503-0620-1.
* Тейфель В. Г. Уран и Нептун — далёкие планеты-гиганты. — М.: Знание, 1982. — 64 с.
* Маров М. Я. Планеты Солнечной системы. — 2-е изд. — М.: Наука, 1986. — 320 с.
* Гребеников Е.А., Рябов Ю.А. Поиски и открытия планет. — М.: Наука, 1975. — 216 с. — (Главная редакция физико-математической литературы). — 65 000 экз.
* Гребеников Е.А., Рябов Ю.А. Поиски и открытия планет. — 2-е изд., перераб и доп. — М.: Наука, 1984. — 224 с. — (Главная редакция физико-математической литературы). — 100 000 экз.
* Солнечная система / Ред.-сост. В. Г. Сурдин. — М.: Физматлит, 2008. — 400 с. — ISBN 978-5-9221-0989-5.

== Mənbə ==
* Miner, Ellis D.; Wessen, Randii R. (2002). Neptune: The Planet, Rings, and Satellites. Springer-Verlag. ISBN 978-1-85233-216-7.
* Standage, Tom (2001). The Neptune File. Penguin. ISBN 978-0-8027-1363-6.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|3}}

== Həmçinin bax ==
{{sütunlar}}
{{sütun}}
* [[Günəş sistemi]]
* [[Xarici planetlər]]
* [[Neptunxarici cisim]]
{{sütun}}
* [[Neptun (mifologiya)]]
* [[Neptunium]]
* [[Voyacer 2]]
{{sütun/son}}

== Xarici keçidlər ==
{{sütunlar}}
{{sütun}}
;İngiliscə
* [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html NASA's Neptune fact sheet]
* [http://nineplanets.org/neptune.html Neptune] from Bill Arnett's nineplanets.org
* [http://www.astronomycast.com/2007/11/episode-63-neptune/ Neptune] Astronomy Cast episode No. 63, includes full transcript.
* [http://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune Neptune Profile] at [http://solarsystem.nasa.gov/ NASA's Solar System Exploration site]
* [http://www.projectshum.org/Planets/neptune.html Planets – Neptune] A children's guide to Neptune.
* Merrifield, Michael; Bauer, Amanda (2010). [http://www.sixtysymbols.com/videos/neptune.htm "Neptune"]. Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham.
* [http://www.planetary.org/blogs/guest-blogs/2013/neptune-the-new-amateur-boundary.html Neptune by amateur] (The Planetary Society)
{{sütun}}
;Rusca
* [http://www.allplanets.ru/solar_sistem/neptune/neptune_v.htm "Вояджер-2"] исследует Нептун
* Г. Бурба. [http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1014/ Сердце морского гиганта] // Научно-популярная статья в журнале "Вокруг света"
* А. Левин. [http://elementy.ru/lib/430835 Охота на планету: Нептун]. // Популярная механика, № 5, 2009.
* [http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=8 Нептун на astrolab.ru]
* [http://galspace.spb.ru/index54-nep.html Нептун на galspace.spb.ru]
{{sütun/son}}
{{Xarici keçidlər}}{{Günəş sistemi}}

[[Kateqoriya:Neptun (planet)| ]]
[[Kateqoriya:Buz nəhəngləri]]
[[Kateqoriya:Qaz nəhəngləri]]