Karl Stomer üçün mənbəyə bax

{{Alim}}
'''Frederik Karl Mülertz Stomer''' ({{dil-no|Fredrik Carl Mülertz Størmer}}; {{DVTY}}) — norveçli [[riyaziyyatçı]] və [[Astrofizika|astrofizik]]. Riyaziyyatda ardıcıl düz ədədlər üzərində [[Pi (ədəd)|π]] və Stormer teoreminin hesablanması da daxil olmaqla say nəzəriyyəsi sahəsindəki töhfələri ilə tanınır.O, fizikada [[maqnitosfer]]dəki yüklü hissəciklərin hərəkətini və [[aurora]] meydana gəlməsini öyrənir və bu mövzularla bağlı olan "Kosmik Dərinliklərdən Atom Qəlbinə" kitabını yazır.Stomer, Norveçin [[Oslo Universiteti]]ndə riyaziyyat professoru kimi çalışmışdır. Aydan uzaqda yerləşən Stömer krateri onun adını daşıyır.
== Həyatı ==
[[Fayl:Stormer Hille Walsh Giambelli Fjeldstad Gonseth Polya Hille Mordell Riesz Fejer Wilkosz Stormer Lovenskiold Bohr Brouwer Zurich1932.tif|thumb|Carl Stormer (üst sıranın ortasında) Beynəlxalq Riyaziyyatçılar Konqresində, Sürix 1932]]

Stormer 3 sentyabr 1874-cü ildə [[Skien]]də bir əzcaçı Georq Lüdviq Stormer (1842-1930) və Elizabet Amali Yohan Henritte Mülertzin (1844–1916) ailəsində anadan olmuşdı.<ref name="frs">{{Cite journal | last1 = Chapman | first1 = S. | doi = 10.1098/rsbm.1958.0021 | title = Fredrik Carl Mülertz Störmer 1874-1957 | journal = [[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]] | volume = 4 | pages = 257–279 | year = 1958 | jstor = 769515| pmid =  | pmc = }}</ref><ref name=nbl>{{cite encyclopedia|last=Grøn|first=Øyvind|authorlink=Øyvind Grøn|title=Carl Størmer|url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Carl_St%C3%B8rmer/utdypning|editor-last=Helle|editor-first=Knut|editor-link=Knut Helle|encyclopedia=[[Norsk biografisk leksikon]]|year=2004|publisher=[[Kunnskapsforlaget]]|location=Oslo|accessdate=25 December 2011|language=Norwegian|archive-date=10 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120510092711/http://snl.no/.nbl_biografi/Carl_St%C3%B8rmer/utdypning|url-status=live}}</ref> Əmisi sahibkar və ixtiraçı olan Henrik Kristian Frederik Stormer idi.<ref name="frs"/><ref name=nbl/>

Stormer, 1892-ci ildən 1897-ci ilə qədər [[Norveç Kral Frederik Universiteti]]ndə (indiki [[Oslo Universiteti]]) riyaziyyatı öyrənmiş, 1898-ci ildə "Candidatus realium" dərəcəsi qazanmışdır.O, [[Paris]]də Pikard, Poincare, Painlevé, Yordan, Darbux, Sorbonna və Qursat kimi professorlar ilə 2 il (1898-1900) təhsil almışdı. 1900-cü ildə riyaziyyat üzrə elmi işçi olaraq Kristianiyaya (Oslo) qayıtdı, 1902-ci ildə [[Göttingen Universiteti]]ndə oldu və 1903-cü ildə yenidə Kristianiyaya qayıtdı və buradakı universitetdə riyaziyyat professoru vəzifəsinə təyin olundu.43 il riyaziyyat professoru vəzifəsini icra etdi. Kristianiyada daimi bir vəzifə aldıqdan sonra adını Karl Stomer olaraq qısaltdı. 1918-ci ildə yaradılan [[Norveç Riyaziyyat Cəmiyyəti]]nin ilk prezidenti seçildi. Skandinaviya riyazi konqreslərində müntəzəm olaraq iştirak etmiş və 1936-cı ildə Osloda keçirilən Beynəlxalq Riyaziyyat Konqresinin prezidenti seçildi.O, 13 avqust 1957-ci ildə [[Blindern]]-də vəfat etmişdi.<ref name="frs"/><ref name="brun">{{Cite journal | last1 = Brun | first1 = Viggo | authorlink = Viggo Brun | doi = 10.1007/BF02559599 | title = Carl Störmer in memoriam | journal = Acta Mathematica | volume = 100 | issue = 1–2 | pages = I–VII | year = 1958 | pmid =  | pmc = | doi-access = free }}</ref><ref name="mactutor">{{MacTutor|id=Stormer|title=Fredrik Carl Mülertz Størmer}}</ref><ref name="uio">{{cite web |url=http://www.fys.uio.no/plasma/historie/stormer/ |title=Fredrik Carl Mülertz Størmer |language=Norwegian |first=Alf |last=Egeland |publisher=Institute of Physics, [[University of Oslo]] |archivedate=5 May 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080505005456/http://www.fys.uio.no/plasma/historie/stormer/ |accessdate=5 May 2008}}</ref>

Tələbə günlərindən başlayaraq o, həvəskar bir küçə fotoqrafı idi <ref name="camera">{{cite book |title=80 millioner bilder: Norsk kulturhistorisk fotografi 1855–2005 |editor1-first=Jonas |editor1-last=Ekeberg |editor2-first=Harald Østgaard |editor2-last=Lund |year=2008 |publisher=Forlaget Press |location=Oslo |isbn=978-82-7547-315-6 |language=Norwegian |pages=142–45}}</ref>. 70 yaşına yaxın Osloda illər boyu çəkdiyi məşhurların fotoşəkillərini sərgiləmişdi.Çəkdiyi şəkillərdən birinə isə [[Henrik İbsen]]də təsadüf etmişdi.<ref>{{cite news|title=Forsikringsaktieselskapet Nordens overskudd 377,000 kroner|date=2 May 1941|work=[[Aftenposten Aften]]|page=5}}</ref>

1900-cü ilin fevralında Ada Klausonla (1877-1973) evləndi və beş övladı anadan oldu.<ref name=nbl/> Onların oğlu Leyf Stormer Oslo Universitetində tarixi geologiya professoru idi.<ref>{{cite encyclopedia|year=1948|title=Løvenskiold, Carl Otto|encyclopedia=[[Hvem er hvem?]]|editor=Steenstrup, Bjørn|publisher=[[Aschehoug]]|location=Oslo|url=http://runeberg.org/hvemerhvem/1948/0363.html|page=344|language=Norwegian|accessdate=25 February 2012|archive-date=1 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120501074858/http://runeberg.org/hvemerhvem/1948/0363.html|url-status=live}}</ref> Qızı Henni Karl Otto Lovenskiyold ilə evlənmişdi.Karl Stormer eyni zamanda riyaziyyatçı Erlinq Stomerin babasıdır.<ref>{{cite encyclopedia|last=Vatne|first=Jon Eivind|title=Erling Størmer|encyclopedia=[[Store norske leksikon]]|editor-last=Godal|editor-first=Anne Marit|editor-link=Anne Marit Godal|publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo|url=http://snl.no/Erling_St%C3%B8rmer|language=Norwegian|accessdate=27 May 2011|archive-date=6 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111006161407/http://snl.no/Erling_St%C3%B8rmer|url-status=live}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|title=Leif Størmer|encyclopedia=[[Store norske leksikon]]|editor-last=Godal|editor-first=Anne Marit|publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo|url=http://snl.no/Leif_St%C3%B8rmer|language=Norwegian|accessdate=29 October 2009|archive-date=6 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111006161525/http://snl.no/Leif_St%C3%B8rmer|url-status=live}}</ref>
== Riyazi təqdiqatları ==
Størmerin 18 yaşında ikən nəşr olunan ilk riyazi nəşri, tərs triqonometrik funksiyasının [[Teylor sırası|Taylor genişlənməsini]] ümumiləşdirən triqonometrik seriyalara aid idi. Bir neçə il sonra bu problemi yenidən araşdırdı. 
:<math>\textstyle\pi = 16\arctan \frac15 - 4\arctan\frac1{239},</math>
Sonra, "Qreqori nömrələri" adlandırılan rasional birləşmə şəklində göstərilə bilən maşına bənzər bir formulu sistematik şəkildə araşdırdı.Bu, [[Con Maşin|Maşin]]in orijinal düsturu idi.Stormer G-ni iki Qreqori nömrəsinin rasional birləşməsi şəklində təmsil etməyin başqa üç yolu olduğunu göstərdi. Sonra üç Gregory nömrəsinin birləşməsini araşdırdı və bu formanın 102 nümayəndəsini tapdı, lakin bu tip əlavələrin həll olacağını müəyyənləşdirə bilmədi.Bu nümayəndəliklər π-nin ədədi yaxınlaşmalarını hesablamaq üçün sürətli alqoritmlərə səbəb oldu.
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

[[Kateqoriya:London Kral Cəmiyyətinin əcnəbi üzvləri]]