A Xaç üçün mənbəyə bax

{{Ulduz məlumat qutusu}}
[[Fayl:Acrux kstars.png|thumb|325x325px]]
'''Alfa Xaç''' (α Crucis, qısaldılmış Alfa Cru, α Cru) — Xaç bürcü və Cənub Xaçı olaraq tanınan ulduzlar qrupunun bir hissəsi olub [[Günəş]]dən 321 [[işıq ili]] məsafədə yerləşir.<ref>van Leeuwen, F. (November 2007), "Validation of the new Hipparcos reduction", ''Astronomy and Astrophysics'', '''474''' (2): 653–664, arXiv:[[arxiv:0708.1752|0708.1752]] , Bibcode:[[bibcode:2007A&A...474..653V|2007A&A…474..653V]], doi:[https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20078357 10.1051/0004–6361:20078357] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20230724000248/https://www.aanda.org/articles/aa/abs/2007/41/aa8357-07/aa8357-07.html |date=2023-07-24 }}</ref><ref>Perryman, Michael (2010), "The Making of History's Greatest Star Map", ''The Making of History's Greatest Star Map:'', Astronomers’ Universe, Heidelberg: Springer-Verlag, Bibcode:[[bibcode:2010mhgs.book.....P|2010mhgs.book….. P]], doi:[[doi:10.1007/978-3-642-11602-5|10.1007/978-3-642-11602-5]], ISBN 978-3-642-11601-8</ref>

Xaç bürcünün ən parlaq ulduzunun ulduz ölçüsü 0.76-dır və o gecə səmadakı 13-cü ən parlaq ulduzdur. <math>\alpha^1</math> [[Tolimak|α Sentavrdan]] azca cənubda olub cənub göyünün ən parlaq ulduzudur.<ref>Bordeleau, André G. (12 August 2013). "Federative Republic of Brazil: Constellations in the Breeze". [https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-1-4614-0929-8_1 ''Flags of the Night Sky''] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181018122534/https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-4614-0929-8_1 |date=2018-10-18 }}. New York: Springer. pp. 1–72. doi:[https://doi.org/10.1007%2F978-1-4614-0929-8_1 10.1007/978-1-4614-0929-8_1]. <nowiki>ISBN 978-1-4614-0928-1</nowiki>. Retrieved 18 October 2016.</ref>

α Xaç adi gözlə tək bir ulduz kimi görünür ancaq əslində bir neçə ulduzdan ibarət çox ulduzlu bir sistemdir. İki komponent vizual olaraq ayırt edilə bilər: <math>\alpha^1</math> Xaç və <math>\alpha^2</math> Xaç; Alternativ olaraq, "α Xaç A" və " α Xaç B" adlanır. Hər ikisi [[Hersşprunq-Ressel|B tipli]] ulduzlardır və [[Günəş]]dən daha böyük və parlaqdırlar. <math>\alpha^1</math> Xaç özü, α Xaç Aa (bu ulduz Akruks adlanır<ref>[http://www.pas.rochester.edu/~emamajek/WGSN/IAU-CSN.txt "IAU Catalog of Star Names"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180707180747/http://www.pas.rochester.edu/~emamajek/WGSN/IAU-CSN.txt |date=2018-07-07 }}. Retrieved 21 November2016.</ref>) və α Xaç Ab ulduzlarından ibarət spektroskopik qoşa sistemdir. Bu iki komponentli ulduz sisteminin periodu 76 gündür və bir birindən bir [[Astronomik Vahid|astronomik vahid (a.v.)]] məsafə ilə ayrılır.<ref>"Acrux". ''The Hundred Greatest Stars''. 2002. p. 4. doi:[https://doi.org/10.1007%2F0-387-21625-1_2 10.1007/0-387-21625-1_2]. <nowiki>ISBN 0-387-95436-8</nowiki>.</ref>

İki komponent, <math>\alpha^1</math> Xaç və <math>\alpha^2</math> Xaç, 4 [[Tərs triqonometrik funksiyalar|arcsaniyə]] ilə ayrılır. <math>\alpha^1</math>-in ulduz ölçüsü 1.40-dır və <math>\alpha^2</math>-nin ulduz ölçüsü 2.09-dür, həm ilkin B tipli ulduzlardır, həm də səth temperaturu təxminən 28.000 və 26.000 K-dir. İşıqlıqları Günəş işıqlığının 25,000 və 16,000 qatıdır. <math>\alpha^1</math> Xaç və <math>\alpha^2</math> Xaç belə bir uzun müddətdə orbitdə hərəkət etməsinə baxmayaraq bu hərəkət çox nadir hallarda görünür. Onların 430 a.v. minimum ayrılmasından period təxminən 1,500 il hesab edilir.<ref>Tokovinin, A. A. (1997). "MSC — a catalogue of physical multiple stars". ''Astronomy and Astrophysics Supplement Series''. '''124''' (1): 75–84. Bibcode:[[bibcode:1997A&AS..124...75T|1997A&AS..124…75T]]. doi:[https://doi.org/10.1051%2Faas%3A1997181 10.1051/aas:1997181] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20230724111451/https://aas.aanda.org/articles/aas/abs/1997/10/ds1218/ds1218.html |date=2023-07-24 }}. ISSN [https://www.worldcat.org/issn/0365-0138 0365–0138] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20230724111443/https://www.worldcat.org/search?q=n2:0365-0138 |date=2023-07-24 }}</ref>

<math>\alpha^1</math> özü, spektroskopik qoşa ulduzdur və komponentlərinin kütləsi təxminən 14 və 10 [[Günəş|Günəş kütləsi]] tərtibindədir. <math>\alpha^2</math> -nin kütlə yığınları və <math>\alpha^1</math> -in daha parlaq komponentı, bu ulduzların bir gün [[İfratnəhəng ulduzlar|ifratnəhəng]] olaraq patlayacağına işarə edir. <math>\alpha^1</math>-in görünməz olaraq qeydə alınan komponenti yaşaya və böyük bir [[Ağ cırtdanlar|ağ cırtdan]] ola bilər.<ref>"Acrux". ''The Hundred Greatest Stars''. 2002. p. 4. doi:[https://doi.org/10.1007%2F0-387-21625-1_2 10.1007/0-387-21625-1_2]. <nowiki>ISBN 0-387-95436-8</nowiki>.</ref>

Daha soyuq və işıqlığı daha az işıqlığa malik B sinfi ulduzu olan [[HR 4729]] (HD 108250) α Xaç üçlüsündən 90 arcsaniyə uzaqdadır və onun hərəkətinə təsir edir, güman edilir ki, bu qravitasiya qüvvəsi ilə əlaqədardır və bu səbəblə tez-tez fiziki olaraq əlaqəli olduğu hesab edilir.<ref>Shatsky, N.; Tokovinin, A. (2002). "The mass ratio distribution of B-type visual binaries in the Sco OB2 association". ''Astronomy and Astrophysics''. '''382''': 92–103. arXiv:[[arxiv:astro-ph/0109456|astro-ph/0109456]] . Bibcode:[[bibcode:2002A&A...382...92S|2002A&A…382…92S]]. doi:[https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20011542 10.1051/0004–6361:20011542].</ref><ref>Eggleton, Peter; Tokovinin, A. (2008). "A catalogue of multiplicity among bright stellar systems". ''Monthly Notices of the Royal Astronomical Society''. '''389''' (2): 869–879. arXiv:[[arxiv:0806.2878|0806.2878]] . Bibcode:[[bibcode:2008MNRAS.389..869E|2008MNRAS.389..869E]]. doi:[https://doi.org/10.1111%2Fj.1365-2966.2008.13596.x 10.1111/j.1365–2966.2008.13596.x].</ref> Bu ulduz bəzən α Xaç çoxlu sisteminin C komponenti olaraq kataloqunda iştirak edir, bu ulduz özü spektroskopik qoşa sistemdir, onun D komponenti olaraq sadalanan vizual olaraq solğun görünən bir qonşusu var.<ref>Mason, Brian D.; Wycoff, Gary L.; Hartkopf, William I.; Douglass, Geoffrey G.; Worley, Charles E. (2001). "The 2001 US Naval Observatory Double Star CD-ROM. I. The Washington Double Star Catalog". ''The Astronomical Journal''. '''122''' (6): 3466–3471. Bibcode:[[bibcode:2001AJ....122.3466M|2001AJ….122.3466M]]. doi:[https://doi.org/10.1086%2F323920 10.1086/323920].</ref>

2008-ci il oktyabrın 2-də [[Kassini-Hügens kosmik vasitəsi]] çoxlu ulduzun [[Saturn (planet)|Saturunun diski]] tərəfindən örtülən 3 komponentini (A, B və C) aşkar etdi.<ref>[https://saturn.jpl.nasa.gov/raw_images/197551/ "Cassini raw image"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170731000200/https://saturn.jpl.nasa.gov/raw_images/197551/ |date=2017-07-31 }}. NASA/JPL/Space Science Institute. Retrieved 2017–10–31.</ref><ref>[http://www.unmannedspaceflight.com/index.php?showtopic=1809&view=findpost&p=127561 Cassini "Kodak Moments" — Unmanned Spaceflight.com]. Retrieved 2008–10–21</ref>

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}{{Xarici keçidlər}}
[[Kateqoriya:Bayer cisimləri]]
[[Kateqoriya:Qoşa ulduzlar]]
[[Kateqoriya:B tipli əsas ardıcıllıq ulduzları]]
[[Kateqoriya:Cənub Xaçı bürcü]]
[[Kateqoriya:Üçlü ulduz sistemləri]]
[[Kateqoriya:Çoxlu ulduz sistemləri]]
[[Kateqoriya:Hipparx cisimləri]]
[[Kateqoriya:HR cisimləri]]
[[Kateqoriya:Henri Dreyper Kataloqu cisimləri]]
[[Kateqoriya:Quld cisimləri]]
[[Kateqoriya:Spektroskopik ikililər]]