İƏİT daha yaxşı həyat indeksi üçün mənbəyə bax

'''İƏİT-in daha yaxşı həyat indeksi''' ({{dil-en|OECD Better Life Index}}) – [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı]] tərəfindən 2011-ci ilin may ayında yaradılmış və sosial-iqtisadi tərəqqinin müxtəlif yönlərini daha yaxşı əks etdirən iqtisadi göstəricilərin hazırlanmasına təkan verən təşəbbüsdür.<ref name="bbc news oecd jersey">{{Cite news |date=12 April 2022 |title=Jersey's quality of life slips says survey |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-jersey-61081349 |access-date=22 August 2022 |archive-date=22 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220822182332/https://www.bbc.com/news/world-europe-jersey-61081349 |url-status=live }}</ref><ref name="superior quality index">{{Cite news |date=21 July 2022 |title=The GDP Paradox~II |work=The Statesman |url=https://www.thestatesman.com/opinion/the-gdp-paradoxii-1503092058.html |access-date=23 August 2022 |archive-date=22 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220822183040/https://www.thestatesman.com/opinion/the-gdp-paradoxii-1503092058.html |url-status=live }}</ref>

Bu platforma vətəndaşları göstəricilərin hər birini həyatlarındakı əhəmiyyətinə görə sıralayaraq öz indekslərini yaratmağa həvəsləndirən interaktiv ''Your Better Life Index (BLI,'' "Sənin daha yaxşı həyatın indeksi" — DYHİ'')'' aləti ilə yanaşı, rifah, ətraf mühitin keyfiyyəti, ictimai xidmətlərin keyfiyyəti və təhlükəsizlik kimi əsas göstəricilərə dair məlumat və anlayışlar təqdim edən alətlər panelindən ibarətdir.<ref>{{Cite web |title=OECD Better Life Index |url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/ |access-date=April 29, 2018 |archive-date=January 7, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170107051704/http://www.oecdbetterlifeindex.org/ |url-status=live }}</ref>

İndeks və alət İƏİT-nin daha yaxşı həyat təşəbbüsünün bir hissəsi kimi yaradılmışdır. Bu təşəbbüs 2011-ci ildə Stiqlitz-Sen-Fitussi komissiyası kimi tanınan İqtisadi Fəaliyyətin və Sosial Tərəqqinin Ölçülməsi Komissiyasının [[Ümumi daxili məhsul|tövsiyələrinə]] uyğun olaraq başladılmışdır. Belə ki, komissiyanın qənaətinə görə ÜDM kimi standart makroiqtisadi statistik məlumatlar insanların indiki və gələcək rifahının dürüst qiymətləndirilməsinə imkan vermir.<ref>{{Cite news |last=Gerhardt |first=Tina |date=20 June 2012 |title=Rio+20 Kicks Off |work=[[The Progressive]] |url=http://www.progressive.org/rio_20_kicks_off.html |access-date=12 December 2024 |archive-date=12 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512092343/https://progressive.org/dispatches/rio-20-kicks-gerhardt-120620/ |url-status=live }}</ref> Təşəbbüsün məqsədi dörd əsas sahəyə diqqət yetirməklə inkişafı daha yaxşı əks etdirə bilən sosial və rifah göstəriciləri yaratmaqdır: ekoloji dayanıqlılıq, rifahın artması, bərabərsizliyin azaldılması və sistemlərin dayanıqlılığı. İqtisadi tərəqqiyə [https://www.oecd-ilibrary.org/sites/33a25ba3-en/1/2/1/index.html?itemId=/content/publication/33a25ba3-en&%20csp%20=0bf1bba564fab1eb3c5bd0ce6cd8f172&itemIGO=oecd&itemContentType=book "artımdan kənar" yanaşma] nisbətən yenidir və "İƏİT-nin daha yaxşı həyat" təşəbbüsü ictimaiyyətlə siyasətçilər arasında dialoqu asanlaşdırmaqla standartlaşdırılması vacib olan şeylər üzərində birlikdə işləməyi təşviq edir.

İstifadəçilər sosial-iqtisadi tərəqqinin 11 sahəsini onlar üçün vacibliyinə görə sıralayaraq öz iqtisadi indekslərini yarada bilərlər. İstifadəçilər öz göstəricilərini platformada başqaları ilə paylaşaraq, oxşarlıq və fərqləri müzakirə edə bilərlər.

== Metodologiya və hesablama ==
İlk dəfə 24 may 2011-ci ildə dərc edilən indeks rifahı əks etdirən 11 mövzudan ibarətdir. 11 mövzunun hər biri 1–4 indeksdən ibarətdir və onlar əvvəlki illərdə toplanmış məlumatlar əsasında müntəzəm olaraq yenilənir.<ref>{{Cite web |title=OECD Better Life Index FAQ |url=https://www.oecdbetterlifeindex.org/about/better-life-initiative/ |website=OECD Better Life Index |access-date=2024-12-12 |archive-date=2024-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241207180033/https://www.oecdbetterlifeindex.org/about/better-life-initiative/ |url-status=live }}</ref>

İlkin olaraq, 11 mövzunun hər biri hər rifah sahəsi üzrə 30-dan çox ölkənin xallarını və reytinqlərini yarada bilmək üçün bərabər göstəricilərə malik olur. Mövzular aşağıda verilmişdir:

# Mənzil: mənzil şəraiti və xərclər (məsələn, daşınmaz əmlak qiymətləri)
# Gəlir: ev təsərrüfatlarının gəlirləri (vergilər və köçürmələrdən sonra) və xalis maliyyə qazancı
# İş: məvacib, işsizlikdən sığorta və [[işsizlik]]
# İcma: sosial dəstək şəbəkəsinin keyfiyyəti
# Təhsil: təhsil və ondan əldə olunan nəticələr
# Ətraf mühit: ətraf mühitin keyfiyyəti (məsələn, ətraf mühitin sağlamlığı)
# İdarəetmə: [[Demokratiya|demokratiyada]] iştirak
# Səhiyyə
# Həyatdan məmnunluq: [[xoşbəxtlik]] səviyyəsi
# Təhlükəsizlik: qətl və hücum nisbətləri
# İş-həyat balansı

Mövzuların və onları təşkil edən indekslərin rəsmi tərifləri [https://www.oecd.org/statistics/OECD-Better-Life-Index-2013-definitions.pdf OECD Better Life Index təriflərində] verilmişdir.

İstifadəçilər 11 mövzunun hər birini 0-dan 5-ə kimi qiymətləndirərək öz iqtisadi indekslərini yaradırlar, burada 0 bu mövzunun istifadəçi üçün vacib olmadığını, 5 isə çox vacib olduğunu əks etdirir. Alət ölkələrin hər birinin çiçək kimi təsvir olunduğu və hər bir mövzunun bir ləçək olduğu, ləçəyin ölçüsünün isə xala görə müəyyən edildiyi cədvəl şəklində sıralanmış ölkələri göstərir. Alət Berlində yerləşən [https://raureif.net/ Raureif] agentliyi tərəfindən Morits Ştefaner ilə əməkdaşlıq çərçivəsində hazırlanmışdır və istifadəçi üçün çox rahatdır.

İstifadəçinin mövzu üçün daxil etdiyi xal daha sonra indeksdə həmin mövzunun xüsusi çəkisini hesablamaq üçün istifadə olunur. Xüsusi çəkilər aşağıdakı düsturla hesablanır: <math> \frac{\text{Sahənin dəyər göstəricisi}}{\sum_{i=0}^{10} \text{Sahənin dəyər göstəricisi}}</math>

11 mövzunun hər biri həmin mövzunu təşkil edən 1–4 fərdi ölçüdən ibarətdir. Fərdi ölçülər bir çox vahidlərdə (faiz, dollar, il və s.) gəlir və buna görə də həmin mövzu üzrə ümumi balı hesablamaq üçün ölçülər normallaşdırılır və nəticədə hər bir tədbir üçün 0 ilə 1 arasında χ xalı əldə olunur. Əgər göstərici mənfi bir şeydirsə, məsələn, işsizlik, onda biz balı 1-χ kimi qəbul edirik.

Hər bir mövzu üçün ballar toplanır və həmin mövzunu təşkil etmək üçün istifadə olunan ölçülərin ümumi sayına bölünür. Bu, mövzu üçün ümumi xalı verir. Məsələn, səhiyyə üçün ölkə balı aşağıdakı kimi hesablanır: <math>\frac{{\text{Gözlənilən Ömür müddəti Göstəricisi} + \text{Səhiyyə üzrə özünüqiymətləndirmə Göstəricisi}}} {2}</math><ref>{{Cite web |title=OECD Better Life Index FAQ |url=https://www.oecdbetterlifeindex.org/about/better-life-initiative/ |website=OECD Better Life Index |access-date=2024-12-12 |archive-date=2024-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241207180033/https://www.oecdbetterlifeindex.org/about/better-life-initiative/ |url-status=live }}</ref>

== Cari reytinqlər ==

=== 2020 ===
Daha yaxşı həyat indeksi hələ ki, keçmiş dövrləri müqayisə etməyə imkan vermir, çünki onun metodologiyası hələ dəqiqləşdirilir. İƏİT keçmiş göstəricilərə baxmaq üçün [https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=BLI Hows Life — Well-being verilənlər bazasını] məsləhət görür.

Aşağıda göstərilən məlumatlar 2020-ci il üçün ölkə və mövzu üzrə cari reytinqlərdir. Hər mövzuya mövzu qrupunu yaratmaq üçün istifadə olunan indekslərdən hesablanmış bir xal verilir. Emal olunmamış ilkin məlumatları OECD Better Life Index saytında tapmaq mümkündür.<ref>{{Cite web |title=OECD Better Life Index Raw Data 2020 |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=BLI |website=OECD Better Life Index |publisher=OECD |access-date=2024-12-12 |archive-date=2024-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240528232931/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=BLI |url-status=live }}</ref> Aşağıda verilmiş reytinqlər hər bir rifah mövzusu üçün 1 göstəricisi daxil edilməklə hesablanmışdır.
[[Fayl:Current_rankings_in_OECD_Better_Life_Index_2020.png|thumb|300x300px| OECD Better Life Index-də cari reytinqlər (2020)]]
İzah:
{| border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"
| valign="top" |
{{Legenda|#33a594|Mənzil şəraiti}}
{{Legenda|#1ea2e2|Gəlirlər}}
{{Legenda|#197ebf|İş}}
| valign="top" |
{{Legenda|#db4c60|Cəmiyyət}}
{{Legenda|#7fad3e|Təhsil}}
{{Legenda|#21a554|Ətraf mühit}}
| valign="top" |
{{Legenda|#deaa00|Vətəndaş iştirakçılığı}}
{{Legenda|#7e3874|Səhiyyə}}
{{Legenda|#e5632f|Həyat məmnunluğu}}
| valign="top" |
{{Legenda|#606060|Təhlükəsizlik}}
{{Legenda|#992825|İş-həyat balansı}}
|}

== Tapıntılar ==
How's Life-ın dördüncü nəşri 2020-ci ildə buraxılıb. Bütün hesabatlara [https://www.oecd-ilibrary.org/economics/how-s-life_23089679 İƏİT Kitabxanasında] onlayn baxmaq olar. Aşağıda ən son tapıntıların xülasəsi verilmişdir.

=== Ümumi məsələlər ===
* 2010-cu ildən bəri gözlənilən ömür uzunluğu İƏİT ölkələrində ümumilikdə bir ildən çox artıb
* Son on ildə orta adam öldürmə nisbəti aşağı düşüb və insanlar ümumiyyətlə özlərini daha təhlükəsiz hiss edirlər
* Gəlirlər və iş yerləri son 10 ildə orta hesabla artıb
* İnsanlar ümumiyyətlə 2013-cü ildəkindən daha çox həyatlarından razıdırlar
* Üzv ölkələrin hər biri fərqli reallıqlarla üzləşir və irəliləyiş göstərən ölkələr, əsasən, ilkin olaraq rifah halı daha zəif olan ölkələrdir; onlar daha çox Şərqi Avropada cəmləşiblər. Təkmilləşənlərlə təkmilləşməyənlər arasında uçurum getdikcə genişlənir və bəzi ölkələr rifah halının yaxşılaşdığını görsələr də, bu, ÜDM-in artması ilə heç də həmişə üst-üstə düşmür.
* Ev təsərrüfatlarının demək olar ki, 40%-nin maddi təminatı yoxdur
* İƏİT üzrə əhalinin 12%-i gəlir səviyyəsinə görə nisbi yoxsulluq şəraitində yaşayır
* 2010-cu ildən bəri dolanmaqda çətinlik çəkənlər demək olar ki, iki dəfə artıb
* 2010-cu ilə nisbətən dostları və ailəsi ilə ünsiyyətə sərf olunan vaxtın yarım saat azalması ilə bağlı narahatlıq doğuran tendensiya var, üstəlik insanların 1/11-i birgə vaxt keçirəcəkləri dostları və ya ailələrinin olmadığını deyir
* Kişilərin 12%-i və qadınların 15%-i adi bir gündə mənfi hissləri müsbət hisslərdən daha çox keçirdiklərini bildirirlər və 2010-cu ildən bəri həyatdan məmnunluq bütövlükdə yaxşılaşsa da, insanların 7%-i İƏİT ölkələrində həyatdan məmnunluq səviyyəsinin çox aşağı olduğunu bildirir

=== Bərabərsizliklər ===
Hesabat cins, yaş, təhsil və rifah nəticələri yuxarı və aşağı olanları üzə çıxarır. Gəlir bərabərsizliyi 2010-cu ildən bəri demək olar ki, dəyişməyib və ilk 20%-də olanlar aşağı 20%-də olanlardan 6 dəfə çox qazanır. Qadınlar daha çox sosial əlaqələrə malikdirlər və kişilərdən 13% az qazanırlar, eyni zamanda gündə həm ödənişli, həm də ödənişsiz işlərdə yarım saat çox işləyirlər.

Bərabərlik səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə daha yüksək rifah səviyyəsi müşahidə olunur.<ref>{{Cite web |title=How's Life? 2020 Report |url=https://www.oecd-ilibrary.org/sites/9870c393-en/index.html?itemId=/content/publication/9870c393-en |access-date=30 December 2021 |publisher=OECD |archive-date=30 December 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230140430/https://www.oecd-ilibrary.org/sites/9870c393-en/index.html?itemId=/content/publication/9870c393-en |url-status=live }}</ref>

== Qəbul olunması ==
Ekonometrik nöqteyi-nəzərdən, İndeks əhalinin xoşbəxtliyini və rifahını ölçmək üçün ümumi daxili məhsulu (ÜDM) ekonometrik modellə əvəz etməyə və ya tamamlamağa yönəlmiş digər səylərə bənzəyir. Əsas tənqidlərdən biri ondan ibarətdir ki, "Better Life Index" digər ekonometrik modellər tərəfindən istifadə olunan məhdud alt qrup göstəricilərdən istifadə edir, məsələn, Ümumi Milli Rifah İndeksi 2005, Davamlı Cəmiyyət İndeksi 2008,<ref>{{Cite web |title=Data – All countries |url=http://www.ssfindex.com/data-all-countries/ |access-date=April 29, 2018 |archive-date=April 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180424213500/http://www.ssfindex.com/data-all-countries/ |url-status=live }}</ref> 2012-ci il Butan Ümumi Milli Xoşbəxtlik İndeksi və 2013-cü ilin Sosial Tərəqqi İndeksi. Müşahidəçilər iddia edirlər ki, "11 ölçü sosial şəbəkələr və söz azadlığı kimi əhali üçün həqiqətən vacib olan şeyləri tam əhatə edə bilmir".<ref>{{Cite web |title=Susan Kistler on the OECD Better Life Index – AEA365 |url=http://aea365.org/blog/susan-kistler-on-the-oecd-better-life-index/ |access-date=2024-12-12 |archive-date=2024-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240528005735/https://aea365.org/blog/susan-kistler-on-the-oecd-better-life-index/ |url-status=live }}</ref> Müxtəlif tənqidçilər DYHİ-nin yoxsulluq, iqtisadi bərabərsizlik, tibbi sığorta və səhiyyə xidmətlərinə çıxış imkanları, ətraf mühit və havanın çirklənməsi kimi ölçüləri tam əhatə etmədiyinə diqqət çəkirlər.

2012-ci ildə İƏİT Braziliya və Rusiya üçün qeyri-bərabərlik və "gender plyus" reytinqləri üzrə yeni göstəricilərlə yenidən fəaliyyətə başladı. Bəzi göstəricilər çıxarıldı və ya yeniləndi, "İdarəetmə" bölməsinin adı "Vətəndaş iştirakı" ilə əvəz olundu. Uşaqlı qadınların məşğulluq səviyyəsi genderin tam inteqrasiyası ilə əvəz olundu.<ref>{{Cite news |last=Rogers, Simon |date=May 22, 2012 |title=Better life: relaunching the happiness index |work=[[The Guardian]] |publisher=[[Guardian Media Group]] |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2012/may/22/better-life-index-oecd |access-date=April 29, 2018}}</ref> Bəziləri bəzi meyarların qeyri-müəyyən olduğunu iddia edir və bu cür tədbirlərin məqsədini şübhə altına alır, sual olunur ki, "ətraf mühitin keyfiyyəti" əslində nədən ibarətdir? Bu, ətraf mühitə vurulan zərəri minimuma endirmək üçün əhaliyə nəzarət siyasəti ilə nəticələnə bilərmi? Digərləri Better Life İndeksinin Ümumi Milli Xoşbəxtlik İndeksindən fərqli olaraq dinə əhəmiyyət vermədiyini iddia edir. Tənqidçilər həmçinin bildirirlər ki, Better Life Index yaxşı ailə həyatı və ya əxlaqi formalaşmaya məhəl qoymur. Digərləri onun metodologiyasını, məsələn, mütləq balların əvəzinə nisbi balların istifadəsini tənqid edirlər.

Platformaya istifadəçi daxiletmələrinin təqdim etdiyi fikirlər rifahın kollektiv vətəndaş təriflərini effektiv şəkildə təsvir etmək üçün yüksək qiymətləndirilib. Platforma yaxşı reklam olunmasa və oxşar alətlər üçün veb axtarışlarının ən yaxşı nəticələrində görünməsə də, təşəbbüs və indeks ictimai müzakirələri irəli aparmaq üçün müəyyən yol qət edib.<ref>{{Cite web |last=Carvalhosa Martins |first=Virginie |date=22 January 2018 |title=What Is a Better Life? OECD's Better Life Index Explores Quality of Life |url=https://www.oecd-forum.org/posts/29510-what-is-a-better-life-oecd-s-better-life-index-explores-quality-of-life |website=OECD Forum |access-date=12 December 2024 |archive-date=13 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230913233641/https://www.oecd-forum.org/posts/29510-what-is-a-better-life-oecd-s-better-life-index-explores-quality-of-life |url-status=live }}</ref>

== Həmçinin bax ==
* [[İnsan İnkişafı İndeksi]]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
* {{Rəsmi sayt|https://www.oecdbetterlifeindex.org/}}
[[Kateqoriya:İƏİT]]
[[Kateqoriya:Makroiqtisadiyyat]]
[[Kateqoriya:Xoşbəxtlik]]